11 van de beste sci-fi boeken die je meevoeren naar een andere wereld

Door Simon Ings

Alle systemen rood

Martha Wells

(Koop bij Amazon*)

Slecht nieuws: tijdens het verkennen van een buitenaardse planeet, word je aangevallen door een monster.

Goed nieuws: je wordt gered door de cyborg veiligheidsagent van de expeditie, een verplicht onderdeel van het servicepakket dat je koopt als je iets idioots wilt doen, zoals een buitenaardse planeet verkennen.

Slecht nieuws: je CSA heeft een geheime naam voor zichzelf: “Murderbot”.

Martha Wells’ novelle All Systems Red biedt het soort verkenning van menselijk fatsoen dat geen gewone ethiekles ooit zou durven geven. Na het hacken van zijn governormodule, kan Murderbot doden. Hij kiest er gewoon voor om dat niet te doen. Net als de rest van ons dus. En zijn geduld wordt zwaar op de proef gesteld in dit bedrieglijk schuimende verhaal van bedriegerij, explosies, verraad, sabotage, nog meer explosies en, ja, moord.

Vergelijkingen met John Sladek’s Tik-Tok en Douglas Adams’ Marvin (de paranoïde androïde) waren onvermijdelijk, snel op komst en welverdiend. Maar laat er geen twijfel over bestaan: Murderbot is zijn eigen unieke soort chagrijnige, overgevoelige moordmachine; bijgevolg won All Systems Red Wells de Hugo, Nebula, Alex en Locus awards.

Artificial Condition, Rogue Protocol, Exit Strategy en Network Effect hebben de saga voortgezet, tot grote geheime afkeer van Murderbot (het arme ding wil gewoon met rust gelaten worden om boxsets te kijken).

Red Mars

van Kim Stanley Robinson

(Kopen bij Amazon*)

Het eerste deel van een strak uitgezette trilogie, Red Mars (1992) beschrijft, in nauwgezet detail, de vestiging en terravorming van onze buurplaneet. Het is een verhaal dat eeuwen overbrugt, bevolkt is met memorabele personages, en gedomineerd wordt, althans in dit eerste deel, door een discussie over het al dan niet onherkenbaar veranderen van Mars. Sax Russell (die gelooft in de verplichting van de mensheid om het leven over het heelal te verspreiden) en Ann Clayborne (die denkt dat het onmenselijk en immoreel is om hele planeten naar believen te veranderen) brengen argumenten naar voren die in de loop der tijd evolueren en aanleiding geven tot protestbewegingen, politieke partijen en zelfs regeringen.

Ze hebben allebei gelijk, op hun eigen manier. Maar de uitkomst van het debat is nooit echt in twijfel getrokken. Al snel worden “Moholes” geboord om Mars’ ondergrondse hitte vrij te geven, de atmosfeer wordt dikker, nucleaire explosies diep in de permafrost brengen water naar het oppervlak van de planeet.

De Rode Planeet zoals we die nu kennen is de echte en tragische held van Robinsons weergaloze toekomstgeschiedenis, en tegen het einde van Blauwe Mars is hij verdwenen onder al dat natte en krioelende groen – een levenloze herinnering aan het verleden van voor de kolonisten.

De linkerhand van de duisternis

door Ursula K. Le Guin

(Kopen bij Amazon*)

Genly Ai, “eerste mobiele” en afgezant van de Ekumen, brengt verslag uit op zijn thuisplaneet vanaf de ingesneeuwde wereld Gethen. Geen van de twee belangrijkste koninkrijken van de planeet lijkt zich te willen aansluiten bij het gemeenschappelijk weerschap van de Ekumen, en verschillende tegenslagen en misverstanden hebben Ai in een hachelijke situatie gebracht. Het ergste van alles is dat hij verliefd is.

Wat uit Ai’s ogenschijnlijk objectieve relaas naar voren komt – een diplomatieke missie die misliep – was voor 1969 een van de vreemdste liefdesverhalen in sciencefiction, en het heeft nog steeds de kracht om een brok in de keel en een duizeling in het hoofd te brengen.

Verblind door de onuitgesproken sociale regels en formele beleefdheidsvormen die gelden aan het eerste hof dat hij bezoekt, kost het Ai enige tijd om te beseffen waarom iedereen hier zo voorzichtig met elkaar moet zijn. De humanoïde Gethenians zijn ambiseksueel. Alleen in de paartijd krijgen ze mannelijke of vrouwelijke kenmerken. Bijgevolg heeft niemand hier enig idee van wie ze zouden kunnen gaan houden.

The Left Hand of Darkness won Le Guin zowel de Hugo als de Nebula prijs voor beste roman.

Consider Phlebas

door Iain M. Banks

(Koop bij Amazon*)

Horza, een van gedaante veranderende huurling, wordt erop uitgestuurd om een Geest (een verbijsterend krachtige AI met een wrange houding) terug te halen uit Schar’s Wereld, ooit een juweel in de kroon van het melkwegstelsel, nu een monument voor een uitgestorven beschaving.

De Geest behoort toe aan de Cultuur, een sinistere, almachtige machinecombinatie die hele ruimte-imperia in zich opneemt. Horza’s verknipte ontsnapping uit Schar’s Wereld, zijn verblijf onder ruimtepiraten en zijn gevechten tegen de Culture vullen de rest van het boek – en het duurt even voor we doorhebben dat Banks (tot nu toe bekend van mainstream amusement als The Wasp Factory) een lastig spelletje speelt.

Want Horza vergist zich in de Culture, vergist zich in zichzelf, vergist zich in het leven in het algemeen. Er is meer in het leven dan ruimtegevechten, lijf-aan-lijfgevechten, gevangen genomen worden, ontsnappen, moorden en verkrachten, en na enkele bladzijden waarin we door Horza’s opgekropte, paranoïde ogen naar Banks kleurrijke, complexe wereld kijken, begint het ons te dagen dat Horza de verkeerde kant heeft gekozen. De geesten van de Culture zijn geen roofdieren, ze zijn ouderlijk, ze sturen hun primitieve vleeskost naar een toekomst waarin ze kunnen hebben wat ze willen, en zijn wat ze willen zijn.

Meer Culture-verhalen volgden Consider Phlebas (1987), waaronder The Player of Games, Use of Weapons en The State of the Art, die kwamen als losse vervolgen, waarin een enorme, interstellaire Culture van 30 biljoen gelukkige, tevreden burgers werd geportretteerd. Aangezien utopieën weinig goede verhalen opleveren (er is daar nooit genoeg conflict), schitterde Banks het best als ironist, door de randen en de slechte kanten van de Cultuur te verkennen, en alle zichzelf vernietigende, zichzelf saboterende redenen waarom anderszins rationele wezens de oprechte en weldadige Cultuur, en al haar beloften van geluk, de rug zouden toekeren.

Downbelow Station

C. J. Cherryh

(Kopen bij Amazon*)

Damon Konstantin heeft een huisgast: krijgsgevangene Josh Talley. Talley heeft zijn geheugen gedeeltelijk laten wissen in plaats van voor onbepaalde tijd opgesloten te zitten, en Konstantin heeft medelijden met hem. Wat Konstantin niet weet is dat Talley zijn geheugen niet één keer, maar twee keer heeft laten manipuleren…

Downbelow Station (1981) is een ambitieuze vintage space opera die de andere scheepsuitjes van de jaren tachtig in de schaduw stelt. Talley’s mysterieuze doelen spelen zich af in een baan rond Pell’s World, een zogenaamd onbewoonbare planeet en een van een reeks teleurstellende ontdekkingen in de verder onophoudelijke expansie van de Earth Company.

Omdat niet elke veelbelovende planeet kan worden bewoond, heeft de Company een beleid van het bouwen van gigantische ruimtestations in een baan rond de blindgangers, om ze beter te kunnen exploiteren voor hun grondstoffen. Konstantins vader runt Pell Station, dat door zijn bewoners Downbelow Station wordt genoemd.

Wanneer Pell’s World het thuis blijkt te zijn van de zachtaardige, voelende Hisa, is het in niemands belang hen te verdrijven. De ruimte is tenslotte groot. Maar er broeit onrust in de koloniën op aarde, het politieke verval in eigen land maakt de greep van de Vennootschap op de verder weg gelegen werelden losser en duizenden menselijke vluchtelingen duiken op aan de oppervlakte van het voorheen ongerepte thuis van de Hisa. Cherryh staat bekend om de hoeveelheid minutieus onderzoek die in haar romans gaat zitten. Niet dat ze je daar ooit toe zal dwingen: ze heeft de gave om complexe, ambitieuze, boeiende verhalen moeiteloos te laten lijken.

Cryptonomicon

door Neal Stephenson

(Koop bij Amazon*)

1942: Lawrence Waterhouse, codebreker en wiskundig genie bij de Amerikaanse marine, verzint alternatieve verklaringen voor de successen van de geallieerde inlichtingendienst en verbergt zo voor de nazi’s het feit dat hun fabelachtige Enigma-code is gebroken. Vijfenvijftig jaar later runt Randy Waterhouse, de kleinzoon van Lawrence, een start-up die goedkope videoberichten aanbiedt aan migranten op de Filippijnen via de nieuwe glasvezelkabels – en is onthutst dat hele regeringen op zijn diensten intekenen.

Voeg daar verloren nazi-goud, ondergrondse dataparadijzen, Alan Turing en meer informatietheorie aan toe dan je je ooit voor mogelijk zou kunnen houden om begrijpelijk te maken (laat staan onderhoudend, laat staan aangrijpend) en je hebt het boek waarmee Neal Stephenson zich vestigde als een belangrijke stem van de eerste internetgeneratie.

Veel meer dan een capriool beschrijft Cryptonomicon (1999) de wereld zoals computers die zouden kunnen zien: een levendige wirwar van zeer gearomatiseerde informatiestromen, die agnostisch reizen over spookachtige substraten (ticker tape, onderzeese kabel, het menselijk brein…) en zich op mysterieuze wijze verzamelen in de centra van de wereldmacht.

Ammonite

door Nicola Griffith

(Koop bij Amazon*)

Gouvernementsantropologe Marghe Taishan is eropuit gestuurd om het leven op Jeep te observeren, een gekoloniseerde maar al lang vergeten planeet die nu het doelwit is voor hervestiging door de sinistere Durallium Company.

Eén vlieg in de zalf, althans wat de compagnie betreft, is de nare gewoonte van de planeet om alle mannen te doden. Niet alle vrouwen zijn immuun voor het endemische virus van Jeep. Taishan’s beslissing om het vaccin te stoppen, om de mysteries van de planeet beter te begrijpen, is een moedige stap. Maar de “oorspronkelijke” bevolking van de planeet, die blijkbaar afstamt van de oorspronkelijke kolonie, is geheel vrouwelijk, en nu begrijpt Marghe, getransformeerd door het virus, hoe dit mogelijk is – en waarom de compagnie koste wat kost uit de buurt van Jeep moet worden gehouden.

Nicola Griffiths eerste roman, Ammonite (1992) won de James Tiptree Jr Award voor haar verkenningen van sekse en macht. Griffiths belangstelling voor de menselijke natuur geeft haar verhaal een universele aantrekkingskracht.

Shards of Honor

door Lois McMaster Bujold

(Kopen bij Amazon*)

Commandant Cordelia Naismith escorteert botanisten over een buitenaardse planeet als haar kamp wordt aangevallen en haar team vlucht, haar in de steek latend. Ze is niet de enige mens die in de steek is gelaten. Al snel komt ze Aral Vorkosigan tegen, “de Slager van Komarr”, haar gezworen vijand. Als een van hen wil overleven op deze vijandige plek, zullen ze moeten samenwerken.

Zo ver, zo formulaïsch – maar Bujold, vier keer winnaar van de Hugo Award voor beste roman, weet wat ze doet, en Scherven van Eer (1986) ontwikkelt zich snel tot een bevredigende, complexe, vaak hartverscheurende verkenning van eer, loyaliteit en liefde (Vorkosigan is, zo blijkt, een stuk aangenamer dan zijn naam).

De verschuivende loyaliteiten van het verhaal, een complexe, melkweg-omspannende realpolitik en een werkelijk duivels superwapen zouden minder betekenen zonder die bizarre, dappere combinatie van pittige astronaut en vermeende duivel. En het was dan ook geen verrassing toen deze winnende mix een vervolg kreeg, Barrayar (1991) en uitgroeide tot een serie met een toegewijd (om niet te zeggen fanatiek) lezerspubliek.

Beggers in Spanje

door Nancy Kress

(Koop bij Amazon*)

Waar sciencefiction toe leidt, volgt de werkelijkheid. Denk aan de mutatie in een gen genaamd ADRB1, die sommige mensen in staat stelt zich te redden met slechts 4 uur slaap per nacht. Ik zou staan te springen bij de kans op een gentherapie die mijn nachten zou vrijmaken – maar wat zou er gebeuren als iedereen mijn voorbeeld volgde?

In 1993, en gelukzalig onwetend dat een dergelijke mutatie ooit de krantenkoppen zou halen, vroeg Nancy Kress zich af wat er zou gebeuren als er een groep mensen zou worden geboren die niet hoefden te slapen. Het resultaat was een novelle genaamd “Bedelaars in Spanje”. Uitgegroeid tot een roman, cementeerde het haar reputatie als een van de stoerste denkers en knapste schrijvers in science fiction.

Kress’s gemeenschap van slapeloze superhelden zijn van een heel gewone, opgepikte soort, die zich wanhopig verdedigen tegen een wereld die hen ziet als een bedreiging voor hun manier van leven. Ze mogen niet meedoen aan de Olympische Spelen (de extra uren die ze in hun training stoppen zijn oneerlijk voor anderen) en sommige steden hebben hen verboden om 24-uurs buurtwinkels te runnen. Dat de slapelozen aangeboren slimmer en gelukkiger zijn dan de rest van ons, is niet bevorderlijk voor hun integratie in de maatschappij.

Het is een hele stap van zulke kleinzielige vooroordelen naar dreigende conflicten in de ruimte, maar dat is waar we eindigen, als Kress haar idee rigoureus door de jaren heen volgt tot de bijna-utopische conclusie.

Light

door John Harrison

(Kopen bij Amazon*)

Het Kefahuchi Tract is niet alleen een fysieke snee door de ruimte-tijd: het is een ontologische fout in het universum, een plaats waar de regels van de fysica afbreken, of opnieuw worden gemaakt, of in ieder geval geen zin meer hebben voor de intelligente soorten die al eonen over de mysteries hebben nagedacht. Het Tract verkennen is natuurlijk dodelijke dwaasheid, en alleen die belachelijke apen van de aarde zijn gek genoeg om de uitdaging aan te gaan. Nieuwe natuurkundige constanten betekenen prijzen in deze wildste goudkoorts.

Harrison heeft een welverdiende reputatie als de felste criticus van science fiction. Jarenlang heeft hij met zijn verbijsterende, moeilijke, frustrerende fictie het genre opgezadeld en afgetroefd voor het infantiele escapisme dat het kan zijn. In 2002 besloot hij echter om zijn langgeplaagde lezers een lolly te geven: een ruimte-opera vol vuurwapens, groter, slimmer en sneller dan alles wat ooit eerder was geprobeerd.

Fysicus en seriemoordenaar Michael Kearney, zelfvervormd ruimteschip Seria Mau Genlicher en ex ruimtepiloot, avonturier en verloren ziel Ed Chianese vinden hun lot dwars door ruimte en tijd om aan de mysterieuze behoeften te voldoen van een schimmelende figuur gekleed in een laken en met een paardenschedel als hoofd. Maak je vast voordat je gaat lezen, en laat een notitie achter van je geplande route voor bezorgde familieleden.

Brown Girl in the Ring

door Nalo Hopkinson

(Koop bij Amazon*)

In een vervallen Toronto in de nabije toekomst, moet de alleenstaande tienermoeder Ti-Jeanne de zorg voor haar pasgeboren kind zien te combineren met de zorg voor haar grootmoeder, een vermoeiende traditionaliste die altijd maar doorzeurt over het oude land, een apotheker en spiritualiste die gebukt gaat onder voodoovisioenen. Maar wat als de wilde krachten die zij beweert te beheersen echt zijn?

Ti-Jeannes vervreemde vriend Tony, een verslaafde die met een machtige criminele bende meeloopt, helpt haar helemaal niet en is hoe dan ook verwikkeld in de zoektocht naar een menselijk hart voor de premier van Ontario (voor hem geen hart uit het Porcine Organ Harvest Program). Ti-Jeanne is nog steeds hopeloos verliefd op Tony – maar ze zal het wel leren.

Hopkinsons taalkundige verblindende mix van Jamaicaans en Canadees patois en spreekritmes geeft haar cyberpunk-verhaal over straatslimme mensen die samen optrekken tegen de inertie van het stadhuis en de politieke ineenstorting een extra dimensie. Het is een toekomst waarin volksverhalen wedijveren om de geloofwaardigheid van het publiek en verre technologieën, en wie kan zeggen, in deze meest post-factuele van alle post-factuele toekomsten, welke dingen werken en welke niet?

Hopkinson’s Brown Girl in the Ring (1998) is doorspekt met verhalen, fantasieën, geesten, vreemde overtuigingen. Het heeft dan ook het meest doorleefde gevoel van alle hier verzamelde futures. En het is ook nog eens een ontzettend goed verhaal.

(*Als u via links op deze pagina iets koopt, verdienen we misschien een kleine commissie, maar dat speelt geen rol in wat we recenseren of wat we ervan vinden.)

Meer over deze onderwerpen:

• science fiction
• sci fi