Een dag nadat Russische kustwachtschepen drie Oekraïense militaire schepen en hun bemanningen voor de Krimkust beschoten en aanhielden, viel er een stofje sneeuw en onrust over Oekraïne, wat rellen buiten de Russische ambassade en publieke eisen om vergelding ontketende.
Het incident van 25 november 2018 markeerde de meest significante escalatie van spanningen in de gedeelde Zee van Azov in 2018 en de eerste keer sinds de niet-erkende annexatie van de Krim door Rusland vier jaar geleden dat Moskou publiekelijk heeft erkend het vuur te hebben geopend op Oekraïense strijdkrachten.
De Oekraïense generale staf van de strijdkrachten was op volledig gevechtsalarm in de aanloop naar een buitengewone zitting van het parlement op Nov. 26 november 2018, toen wetgevers hun steun gaven aan een decreet van president Petro Porosjenko om 30 dagen de staat van beleg in te stellen als reactie op de schermutseling.
Hier is wat er gebeurde, wat er sindsdien is gebeurd, en wat het allemaal zou kunnen betekenen:
Wat gebeurde er en waar?
De Oekraïense en Russische versies van de gebeurtenissen verschillen, waarbij elk de ander de schuld geeft van het aanzetten tot het incident.
Kyiv zei dat de acties van de Russen in strijd waren met een bilateraal verdrag uit 2003 waarin de Zee van Azov en de Straat van Kertsj worden aangewezen als gedeelde territoriale wateren en met het VN-zeerecht, dat toegang door de zeestraat garandeert.
Russische functionarissen zeiden dat de Oekraïense schepen gevaarlijk manoeuvreerden, waardoor de zeestraat om veiligheidsredenen tijdelijk moest worden gesloten. Moskou heeft inmiddels de heropening van de zeestraat aangekondigd, nadat het met een vrachtschip de doorgang had geblokkeerd onder een omstreden nieuwe brug die Rusland verbindt met de bezette Krim.
Wat echter niet wordt betwist, is dat een Russisch kustwachtschip, de Don, op een sleepboot van de Oekraïense marine is gebotst toen deze twee militaire vaartuigen begeleidde naar de Straat van Kertsj in de richting van de Oekraïense havenstad Mariupol, die aan de kust van de binnenzee van Azov ligt. Een reeks gevaarlijke gebeurtenissen volgde.
Volgens de Oekraïense marine was de overbrenging van haar schepen van de haven van Odesa naar de haven van Mariupol van tevoren gepland. Het zei dat terwijl ze onderweg waren op 25 november 2018, de schepen twee keer de Russische kustwacht via de radio hadden opgeroepen om hun nadering van de Straat van Kertsj aan te kondigen, maar geen reactie kregen.
Uren later, toen de boten de zeestraat naderden, werden ze onderschept door Russische kustwachtschepen. Op een video die aan boord van de Don is opgenomen en door de Oekraïense minister van Binnenlandse Zaken Arsen Avakov is gedeeld, lijkt de chaos te zijn te zien die ontstond, inclusief het moment dat het Russische vaartuig in aanvaring kwam met de Oekraïense sleepboot. De sleepboot liep schade op aan zijn motor, romp en reling, volgens de Oekraïense marine.
De Oekraïense autoriteiten zeiden dat de Russische troepen vervolgens het vuur openden op hun schepen, waardoor deze zwaar beschadigd raakten. Rusland zei dat zijn troepen op de Oekraïense boten vuurden uit veiligheidsoverwegingen.
Tijdens het incident blokkeerde Rusland de Straat van Kertsj – de enige doorgang van en naar het binnenland van de Zee van Azov, die gezamenlijk door Rusland en Oekraïne wordt gecontroleerd – door een vrachtschip voor anker te leggen over de centrale overspanning van zijn zes maanden oude Krimbrug.
Ten minste zes Oekraïense militairen zouden gewond zijn geraakt, waaronder twee ernstig, vertelden een ambtenaar van de Nationale Veiligheids- en Defensieraad en een ambtenaar van het Ministerie van Buitenlandse Zaken aan RFE/RL op voorwaarde van anonimiteit omdat ze niet gemachtigd waren om officieel commentaar te geven aan journalisten. Ze zeiden rond het middaguur op 26 nov. 2018 dat er geen contact was geweest met 23 matrozen aan boord van die schepen. De schepen en de bemanning werden vastgehouden en naar de door Rusland gecontroleerde haven in Kertsj, in de geannexeerde Krim, gebracht.
Vroeg op 26 november 2018 publiceerde Kerch FM, een lokaal radiostation en nieuwssite, foto’s en een video van wat het beweerde dat de vastgehouden Oekraïense marineschepen waren, afgemeerd in de haven van Kertsj.
Захваченные украинские катера стоят в Керчи
Tussen, vertelde Porosjenko’s permanente vertegenwoordiger voor de Krim, Borys Babin, aan het kanaal 112 dat ten minste drie van de zes gewonde Oekraïense militairen naar Moskou zijn overgebracht voor medische behandeling. De Russische ombudsvrouw Tatjana Moskalkova vertelde Oekraïne’s Hromadske TV dat drie anderen werden behandeld in een ziekenhuis in Kertsj.
Porosjenko roept op tot de staat van beleg. wat zou dat betekenen?
Vanuit het oogpunt van Kiev betekent de schermutseling op zee een aanzienlijke escalatie in een langlopend conflict en misschien de opening van een nieuw front op zee. Tot dan toe waren de gevechten in Oost-Oekraïne, waar regeringstroepen sinds april 2014 vechten tegen door Rusland gesteunde separatisten, voornamelijk een landoorlog die werd uitgevochten in loopgraven en met ongedifferentieerde zware artilleriesystemen, zij het met toenemende confrontaties op zee naarmate Rusland zijn militaire aanwezigheid daar versterkte.
Tijdens een spoedkabinetsvergadering na middernacht op 26 november 2018, riep Porosjenko het parlement op om een afkondiging van de staat van beleg te ondersteunen om te reageren op de aanvallen van Rusland en zijn effectieve blokkade van de Zee van Azov. Aan zijn oproep werd gehoor gegeven door parlementsvoorzitter Andriy Parubiy, die een buitengewone zitting bijeenriep voor de late namiddag.
Sommigen zijn ongerust over de wens van de Oekraïense president Petro Poroshenko om de staat van beleg in te voeren.
Met een machtige coalitie in het parlement die Porosjenko steunt, was doorgang vrijwel zeker. Zelfs enkele parlementsleden die zich vaak tegen de coalitie verzetten, spraken al snel hun steun uit voor de maatregel, waaronder de leider van de Self Reliance partij en Lviv burgemeester Andriy Sadoviy.
Maar sommige wetgevers uitten hun bezorgdheid over de stap. Mustafa Nayyem, een lid van Poroshenko’s partij die vaak kritisch is over de president, schreef op Facebook dat “de president de JUSTIFICATIE moet aangeven van de noodzaak om de staat van beleg in te stellen, de GRENS van het grondgebied waar het zal worden ingevoerd, evenals de TERMIJN voor de invoering ervan.”
Daarnaast,” stelde Nayyem, “moet het document een uitputtende lijst bevatten van grondwettelijke rechten en vrijheden van burgers die tijdelijk zouden worden beperkt.”
Het voorstel van de Nationale Veiligheids- en Defensieraad waarvan Porosjenko aankondigde dat hij het op 26 november 2018 had ondertekend, somde een aantal van deze dingen op, volgens een tekst gepubliceerd op de officiële site van de president.
De oorspronkelijke tekst riep op tot gedeeltelijke mobilisatie, de onmiddellijke organisatie van luchtverdedigingstroepen, aangescherpte beveiliging aan de grenzen met Rusland, verhoogde informatiebeveiliging, een voorlichtingscampagne om feiten over de “agressie” van Rusland te presenteren, verhoogde beveiliging rond kritieke infrastructuur, en meer. Het kan naar verluidt op elk moment worden geannuleerd.
In de tekst wordt naar verluidt geen melding gemaakt van de geplande presidentsverkiezingen in maart 2019, waarvan sommige critici vrezen dat ze kunnen worden uitgesteld. Maar presidentieel adviseur Yuriy Biryukov zei voordat het decreet werd gepubliceerd dat Poroshenko’s administratie dat niet zou doen, eraan toevoegend dat er geen beperkingen op de vrijheid van meningsuiting zouden zijn.
Zoals later op 26 nov. 2018 door wetgevers werd aangenomen, zou de staat van beleg worden ingesteld vanaf 28 nov. 2018. Het bevel voorziet in buitengewone maatregelen, waaronder een gedeeltelijke mobilisatie, een versterking van de luchtverdediging van Oekraïne, en verschillende activiteiten met een brede formulering – zoals niet nader gespecificeerde stappen “ter versterking van de contraspionage-, contraterrorisme- en contrasabotageregeling en informatiebeveiliging.”
De staat van beleg zal worden ingevoerd in gebieden van het land die het meest kwetsbaar zijn voor “agressie vanuit Rusland.”
Waarom nu?
Porosjenko en het decreet over de staat van beleg zeggen dat het noodzakelijk is voor de nationale veiligheid. In het decreet staat dat het nodig is “in verband met de volgende daad van gewapende agressie van de Russische Federatie, die plaatsvond op 25 november 2018 in de Straat van Kertsj tegen de schepen van de zeemacht van de Strijdkrachten van Oekraïne.”
buiten dat heeft hij niet veel gezegd over de timing of de doelen.
De afkondiging van de staat van beleg is een buitengewone en nooit eerder vertoonde stap. Er werd geen staat van beleg afgekondigd tijdens de Russische bezetting en annexatie van de Krim begin 2014 of op enig ander moment sinds de vijandelijkheden een maand later begonnen in Oost-Oekraïne – zelfs niet toen Oekraïense soldaten en burgers stierven op het hoogtepunt van de gevechten die zomer en begin 2015.
Toen maakten Oekraïense functionarissen zich publiekelijk zorgen dat een afkondiging van de staat van beleg de noodlijdende economie van het land ernstig zou kunnen schaden en de samenwerking met het Internationaal Monetair Fonds (IMF) zou kunnen verstoren. De economie heeft zich inmiddels enigszins hersteld en het IMF heeft Oekraïne onlangs een nieuwe financiële reddingsoperatie toegezegd.
Er kunnen ook andere redenen zijn, zoals sommigen op de Oekraïense sociale media aangaven nadat het voorstel van de president openbaar was gemaakt.
Porosjenko’s goedkeuringscijfers zijn de afgelopen maanden dramatisch gedaald. Hij ligt nu ver achter op zijn belangrijkste tegenstander, voormalig premier en leider van de Vaderlandpartij Joelia Timosjenko. Sommige Oekraïense en buitenlandse waarnemers hebben gesuggereerd dat Porosjenko, die heeft geprobeerd munt te slaan uit de dreiging van Rusland met een driepuntige verkiezingsslogan – Leger! Taal! Geloof! –
Ook vrezen sommigen dat Porosjenko onder de staat van beleg zou kunnen proberen de verkiezingen te annuleren of uit te stellen. De centrale kiescommissie van Oekraïne heeft naar verluidt verklaard dat verkiezingen onder staat van beleg mogelijk zijn.
In Rusland is de populariteit van president Vladimir Poetin de afgelopen maanden gedaald doordat Russen hun woede uitten over omstreden pensioenhervormingen. Poetins vermeende bevel aan speciale troepen om het Krim-schiereiland van Oekraïne in te nemen, kwam in maart 2014, toen zijn goedkeuringscijfers daalden.
Maar de spanningen in en rond de Zee van Azov lopen al enige tijd op, waarbij het Oekraïense leger en de grensbewakingsdienst RFE/RL in augustus 2018 vertelden dat het slechts een kwestie van tijd leek voordat de situatie zou verergeren.
Hoe zijn we hier gekomen?
De confrontatie broeit al maanden, zo niet jaren, in en rond de Zee van Azov en de Straat van Kertsj, zoals RFE/RL in augustus 2018 vanuit Mariupol rapporteerde.
De situatie begon op te lopen in mei 2018, toen Rusland een 19-kilometer lange, spoor-en-snelwegbrug over de Straat van Kertsj opende die het vasteland van Rusland met het geannexeerde Krim-schiereiland verbindt. De lage hoogte van de brug beperkte de soorten koopvaardijschepen die konden passeren, waardoor het verkeer om Oekraïense havens in Mariupol en Berdyansk te bedienen afnam. Voor deze steden zijn de havens een economische levensader.
Beide partijen verhoogden hun militaire aanwezigheid in de Azov-regio. En Kiev beschuldigde Moskou ervan schepen met bestemming Mariupol en Berdyansk lastig te vallen. Schepen van de Russische Federale Veiligheidsdienst (FSB) hebben sindsdien meer dan 150 koopvaardijschepen vastgehouden, tot meerdere dagen, tegen aanzienlijke kosten voor de bedrijven en de havens.
Elke partij heeft de schepen van de andere partij vastgehouden. In maart 2018 hield de Oekraïense staatsgrensbewakingsdienst een Russische vissersboot aan en legde deze in Berdyansk in beslag. In november 2018 hebben Russische grenswachten een Oekraïense vissersboot in beslag genomen en in beslag genomen in de Russische haven Yeysk, ongeveer 60 kilometer ten zuidoosten van Mariupol.
Hoe zal de internationale gemeenschap reageren?
Een spoedvergadering van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties die later op 26 november 2018 werd gehouden, heeft geen oplossingen geboden.
Een groot deel van de internationale gemeenschap, die de claim van Rusland op de Krim in 2014 in een VN-stemming verwierp, heeft grotendeels de kant van Oekraïne gekozen.
Raad van Europa secretaris-generaal Thorbjorn Jagland zei dat de vrije doorgang van de Straat van Kertsj werd gegarandeerd door het verdrag uit 2003, ondertekend door Rusland en Oekraïne. “Het verdrag moet worden nageleefd. Het is van het grootste belang om verdere escalatie in de regio te voorkomen”, zei hij in een verklaring.
Chrystia Freeland, de Canadese minister van Buitenlandse Zaken, tweette haar steun aan Kiev. “Canada veroordeelt de Russische agressie tegen Oekraïne in de Straat van Kertsj,” schreef ze. “We roepen Rusland op om onmiddellijk te de-escaleren, de gevangen genomen schepen vrij te laten en vrije doorvaart mogelijk te maken. Canada steunt de soevereiniteit van Oekraïne onwrikbaar.”
De speciale gezant van de VS voor Oekraïne, Kurt Volker, die bijzonder kritisch is over wat hij “Russische agressie” tegen Oekraïne noemt, twitterde: “Rusland ramt een Oekraïens schip dat vreedzaam op weg is naar een Oekraïense haven. Rusland grijpt schepen en bemanning en beschuldigt Oekraïne vervolgens van provocatie?”
Maar de Amerikaanse president Donald Trump noemde geen van beide landen in een korte reactie op een vraag van een verslaggever over de confrontatie. “Hoe dan ook, we vinden het niet leuk wat er gebeurt. En hopelijk worden ze rechtgezet. Ik weet dat Europa niet – ze zijn niet blij. Zij werken er ook aan. We werken er allemaal samen aan,” zei Trump.
Verklaringen van veroordeling werden verwelkomd in Kiev, maar sommige Oekraïense functionarissen uitten privé tegenover RFE/RL hun frustratie over zulke verklaringen. Wat ze liever zouden zien, zeiden ze, is dat hun internationale partners nieuwe, harde sancties tegen Rusland zouden nemen naar aanleiding van de schermutseling.
Wat is Ruslands volgende stap?
Met Oekraïne onder staat van beleg, is dit misschien wel de grootste vraag die blijft hangen. Het korte antwoord is dat niemand het weet.
Russlands belangrijkste nieuwsprogramma beweerde dat het incident in de Straat van Kertsj een Oekraïense provocatie was, op bevel van Washington, in een poging een komende ontmoeting tussen president Donald Trump en Poetin tijdens de Groep van 20 (G20) top deze week in Argentinië te saboteren.
Als de Russische staatsmedia enige indicatie geven, zou het Kremlin het incident wel eens kunnen opvoeren als een demonstratie van Oekraïense agressie en wellicht een voorwendsel voor verdere acties tegen Oekraïne.
Het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken gaf in een verklaring geen details, maar waarschuwde het regime in Kiev en zijn westerse beschermheren voor de “ernstige gevolgen” van de schermutseling op zee.
“Het is duidelijk dat dit een goed doordachte provocatie is die plaatsvond op een vooraf bepaalde plaats en in een vooraf bepaalde vorm en gericht is op het creëren van een nieuwe haard van spanning in die regio en een voorwendsel om de sancties tegen Rusland op te voeren,” zei het ministerie.
“Wij waarschuwen Oekraïne dat het beleid van Kiev, dat in coördinatie met de Verenigde Staten en de EU wordt gevoerd en dat een conflict met Rusland in de wateren van de Zee van Azov en de Zwarte Zee wil uitlokken, ernstige gevolgen heeft.”
Het voegde daaraan toe: “De Russische Federatie zal alle pogingen om inbreuk te maken op haar soevereiniteit en veiligheid krachtig beteugelen.”
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Radio Free Europe/Radio Liberty. Follow @RFERL on Twitter.