1986. Ronald Reagan begint aan zijn tweede termijn als president en zoekt wederzijds begrip met de nieuwe Sovjetleider, Michail Gorbatsjov. De Koude Oorlog zal over vijf jaar voorbij zijn, maar dat weet nog niemand. De wereld is de 40 jaar durende confrontatie beu, en dat is het moment waarop Yakov Smirnoff, een in Rusland geboren Amerikaanse komiek, zijn beroemde “In Sovjet-Rusland”-grappen maakt.
In een Miller-bierreclame verschijnt Smirnoff (die zichzelf de bijnaam van de beroemde Russische wodka had gegeven) in het gezelschap van jonge mensen die in een bar drinken en lachen. “In Amerika is er genoeg lite bier en kun je altijd wel een feestje vinden!” zegt Smirnoff met een glimlach, maar herinnert zich dan iets uit het moederland en eindigt: “…In Rusland vind je altijd een feestje!”
Everything’s different
De commercial was erg populair, waardoor Smirnoffs bekendheid toenam. Hij werd bekend als de auteur van de “Russische omkering”-grap: je zegt iets, en vervangt dan het onderwerp en het voorwerp om te laten zien hoe absurd en (meestal) beangstigend het leven onder het communisme was.
Heden ten dage is het vooral een populaire internetmeme met zijn eigen regels. Sinds de ineenstorting van de USSR wordt “Rusland” bijvoorbeeld “Sovjet-Rusland” genoemd (om onderscheid te maken tussen de nieuwe staat en zijn socialistische verleden). Meestal wordt de eerste zin, waarin het “normale” leven in de westerse wereld wordt beschreven, weggelaten, en de tweede zin eindigt altijd met “JIJ!!!” met twee cursief gedrukte uitroeptekens.
Bijvoorbeeld:
“In Amerika wantrouwt men de regering. In Sovjet-Rusland wantrouwt de regering JOU!!”
“In Amerika maak je de zin af. In Sovjet-Rusland, maakt het vonnis JOU af!”
“In Amerika, overtreed je de wet. In Sovjet-Rusland breekt de wet JOU!”
Wortels en evolutie
Hoewel Smirnoff de grap populair maakte, wordt zijn originaliteit alom betwijfeld. Zoals Time in 2015 schreef, zei komiek Bob Hope, die net terug was van een reis naar Moskou, tijdens de Oscars-uitreiking van 1958 dat er een tv was in alle kamers van hun Moskouse hotel, “maar het kijkt naar jou.”
En er is meer! Zoals Time in hetzelfde artikel vermeldde, gaat het verhaal van de “Russische omkering” waarschijnlijk terug tot 1938, toen de Amerikaanse liedjesschrijver Cole Porter de musical “Leave It to Me! In een scène probeert een man een fooi te geven aan een bode, maar krijgt een streng antwoord: “Geen fooi. In Sovjet-Rusland krijg je fooi van de bezorger.”
Hoe dan ook, we kunnen er zeker van zijn dat grappen over Sovjet-Rusland oud zijn. Dat betekent niet dat ze niet veranderen naarmate de tijd verstrijkt. Na het einde van de Koude Oorlog werden de grappen minder politiek en dichter bij vrolijke absurditeit. Kijk maar naar deze:
In Sovjet-Rusland spoelt het toilet JOU door!
In Sovjet-Rusland loopt de bar JOU binnen!
In Sovjet-Rusland berooft de bank JOU!
En ga zo maar door. Soms werken Russische omkeringen met iconische zinnen uit de popcultuur. Herinner je je de oude hit van MC Hammer, U Can’t Touch This? Nou, raad eens – in Sovjet-Rusland, “dit” kan JOU niet raken!! En wat betreft de bank, er is een andere versie: “In Sovjet Rusland, beroof je de bank. In het kapitalistische Amerika, beroven banken JOU!” Tot op zekere hoogte is het toch een filosofische vraag – Wie berooft Wie?
In het geval dat u meer wilt weten over de Russische cultuur dan over Russische omkeringen, hebben we een artikel over waarom u Anton Tsjechov nu meteen zou moeten lezen. (Tsjechov zou u zelfs in Sovjet-Rusland niet lezen, want hij is al meer dan een eeuw dood.)