Zoek naar adagium in Wiktionary, het vrije woordenboek.
Een adagium (/ˈædɪdʒ/; Latijn: adagium) is een beknopt, gedenkwaardig en meestal filosofisch aforisme dat een belangrijke waarheid meedeelt die is ontleend aan ervaring, gewoonte, of beide, en die veel mensen als waar en geloofwaardig beschouwen vanwege de lange traditie, d.w.z. dat het van generatie op generatie is overgeleverd.
Een adagium impliceert soms een gebrek aan planning, zoals “tel uw kippen niet voordat ze uit het ei zijn gekropen” en “verbrand uw bruggen niet”. Adagia kunnen interessante observaties zijn, ethische regels, of sceptisch commentaar op het leven in het algemeen.
Sommige adagia zijn producten van volkswijsheid die een poging doen een basiswaarheid samen te vatten; deze staan over het algemeen bekend als “spreekwoorden” of “bywords”. Een adagium dat een algemene morele regel beschrijft, is een “stelregel”. Een kernachtige uitdrukking die niet noodzakelijkerwijs door de traditie aan geloofwaardigheid heeft gewonnen, maar zich onderscheidt door een bijzondere diepgang of een uitstekende stijl, wordt een “aforisme” genoemd, terwijl een uitdrukking die zich onderscheidt door geestigheid of ironie vaak een “epigram” wordt genoemd.
Door overmatig gebruik kan een adagium een “cliché”, “truïsme”, of “oude zaag” worden genoemd. Uit de moderne tijd stammende adagia krijgen vaak een eigennaam en worden “wetten” genoemd, in navolging van de nomenclatuur van natuurkundige wetten, of “principes”. Sommige adagia, zoals de Wet van Murphy, worden eerst informeel geformuleerd en krijgen later een eigennaam, terwijl andere, zoals het Peter Principe, een eigennaam krijgen op het moment dat ze worden geformuleerd; men zou kunnen aanvoeren dat de laatste geen echte adagia zijn, maar de twee zijn vaak moeilijk te onderscheiden.
Adagia die werden verzameld en gebruikt door schrijvers uit de oudheid inspireerden de Nederlandse humanist Desiderius Erasmus Roterodamus tot het uitgeven van zijn eigen verzameling. Hij herzag zijn bescheiden bundel van 800 spreuken meerdere malen totdat de uiteindelijke editie van Adagia, gepubliceerd in 1536, er meer dan 4000 bevatte. Sindsdien zijn er vele van dergelijke verzamelingen verschenen, meestal in de volkstaal.
Adagia die in populaire fictiewerken worden geformuleerd, vinden vaak hun weg naar de populaire cultuur, vooral wanneer er een subcultuur bestaat die aan het werk of het genre is gewijd, zoals in het geval van science fiction romans. Vele beroepen en subculturen creëren hun eigen adagia, die als een soort jargon herkenbaar zijn; dergelijke adagia kunnen hun weg vinden naar populair gebruik, soms worden ze daarbij gewijzigd. Online gemeenschappen, zoals die welke zich ontwikkelen in Internet forums of Usenet nieuwsgroepen, genereren vaak hun eigen adagia.