Ancient Egyptian Burial

Egyptische begrafenis is de algemene term voor de oude Egyptische begrafenisrituelen met betrekking tot de dood en de reis van de ziel naar het hiernamaals. Eeuwigheid was, volgens Margaret Bunson, “de gemeenschappelijke bestemming van iedere man, vrouw en kind in Egypte” (87), maar niet ‘eeuwigheid’ als in een hiernamaals boven de wolken, maar eerder een eeuwig Egypte dat een afspiegeling was van iemands leven op aarde. Het hiernamaals voor de oude Egyptenaren was het veld van riet (Aaru) dat een perfecte weerspiegeling was van het leven dat men op aarde had geleefd. Alles waarvan men dacht dat het verloren was gegaan bij de dood, wachtte in een geïdealiseerde vorm in het hiernamaals en zijn aardse bezittingen, die bij zijn lijk werden begraven, volgden dit voorbeeld en waren daar bij de hand.

Begrafenisrituelen werden al in de Predynastische Periode in Egypte (ca. 6000 – ca. 3150 v. Chr.) beoefend en weerspiegelen deze visie op de eeuwigheid. Het vroegst bewaarde lichaam uit een graftombe is dat van de zogenaamde ‘Ginger’, ontdekt in Gebelein, Egypte, en gedateerd op 3400 v. Chr., dat grafgiften voor het hiernamaals bevatte. De begrafenisrituelen veranderden in de loop der tijden tussen de Predynastieke Periode en de Ptolemeïsche Dynastie (323-30 v. Chr., het laatste Egyptische tijdperk voordat het een Romeinse provincie werd), maar de nadruk lag steeds op het eeuwige leven en de zekerheid van een persoonlijk bestaan na de dood. Dit geloof werd in de hele antieke wereld bekend door culturele overdracht via de handel (met name via de Zijderoute) en ging andere beschavingen en godsdiensten beïnvloeden. Men denkt dat het als inspiratiebron heeft gediend voor de christelijke visie op de hemel en een belangrijke invloed heeft gehad op de begrafenispraktijken in andere culturen.

Rouw & de ziel

Volgens Herodotus (484-425/413 BCE) waren de Egyptische rituelen betreffende de begrafenis zeer dramatisch in het rouwen om de doden, ook al hoopte men dat de overledene gelukzaligheid zou vinden in een eeuwig land achter het graf. Hij schrijft:

Wat rouw en begrafenissen betreft, wanneer een voornaam man sterft, bepleisteren alle vrouwen van het huishouden hun hoofd en gezicht met modder, laten dan het lichaam binnenshuis, lopen met de verwanten van de dode door de stad, hun jurken met een gordel vastgemaakt, en slaan op hun ontblote borsten. De mannen van hun kant volgen dezelfde procedure, dragen een gordel en slaan zichzelf zoals de vrouwen. Na de ceremonie brengen ze het lichaam naar de mummiekamer. (Nardo, 110)

Mummificatie werd in Egypte al in 3500 v. Chr. beoefend en men denkt dat dit werd ingegeven door de conservering van lijken die in het dorre zand waren begraven. Het Egyptische concept van de ziel – dat zich mogelijk al heel vroeg ontwikkelde – schreef voor dat er een bewaard lichaam op aarde moest zijn, opdat de ziel hoop op eeuwig leven zou hebben. Men dacht dat de ziel uit negen afzonderlijke delen bestond:

• Khat was het fysieke lichaam
• Ka was iemands dubbelvorm
• Ba was een menshoofdig vogelaspect dat tussen de aarde en de hemelen kon snellen
• Shuyet was het schaduwzelf
• Akh was het onsterfelijke, getransformeerde zelf
• Sahu en Sechem waren aspecten van de Akh
• Ab was het hart, de bron van goed en kwaad
• Ren was iemands geheime naam

De Khat moest bestaan om de Ka en Ba zichzelf te laten herkennen en dus moest het lichaam zo intact mogelijk worden gehouden.

Na de dood van een persoon bracht de familie het lichaam van de overledene naar de balsemers, waar de vaklieden “proefmodellen in hout vervaardigden, gesorteerd in kwaliteit. Zij vragen welke van de drie nodig is, en de familie van de overledene laat, na een prijs te hebben afgesproken, de balsemers hun werk doen” (Ikram, 53). Er waren drie niveaus van kwaliteit en bijbehorende prijs in de Egyptische begrafenis en de professionele balsemers boden alle drie de keuzes aan de nabestaanden aan. Volgens Herodotus: “De beste en duurste soort wordt gezegd te vertegenwoordigen, de volgende beste is enigszins inferieur en goedkoper, terwijl de derde het goedkoopst van allemaal is” (Nardo, 110).

Teken in voor onze wekelijkse e-mail nieuwsbrief!

Typen mummificatie

Deze drie begrafeniskeuzes bepaalden in wat voor soort kist iemand begraven zou worden, de beschikbare begrafenisrituelen en ook de behandeling van het lichaam. Volgens de geleerde Salima Ikram:

Het belangrijkste ingrediënt in de mummificatie was natron, of netjry, goddelijk zout. Het is een mengsel van natriumbicarbonaat, natriumcarbonaat, natriumsulfaat en natriumchloride dat van nature in Egypte voorkomt, meestal in de Wadi Natrun, zo’n vierenzestig kilometer ten noordwesten van Cairo. Het heeft uitdrogende en ontvettende eigenschappen en was het droogmiddel dat de voorkeur genoot, hoewel ook gewoon zout werd gebruikt bij meer economische begrafenissen. (55)

Het lichaam van de overledene werd, bij de duurste soort begrafenis, op een tafel gelegd, en de hersenen werden verwijderd

via de neusgaten met een ijzeren haak, en wat niet met de haak bereikt kan worden, wordt er met medicijnen uitgewassen; Vervolgens wordt de flank met een vuurstenen mes geopend en de gehele inhoud van de buikholte verwijderd; de holte wordt vervolgens grondig gereinigd en uitgespoeld, eerst met palmwijn en daarna met een aftreksel van gemalen specerijen. Daarna wordt zij gevuld met zuivere mirre, kassie en alle andere aromatische stoffen, met uitzondering van wierook, en opnieuw dichtgenaaid, waarna het lichaam zeventig dagen lang – nooit langer – geheel bedekt in natron wordt gelegd. Na deze periode wordt het lichaam gewassen en vervolgens van hoofd tot voeten in linnen gewikkeld, dat in repen wordt gesneden en aan de onderkant wordt ingesmeerd met gom, dat door de Egyptenaren gewoonlijk wordt gebruikt in plaats van lijm. In deze toestand wordt het lichaam teruggegeven aan de familie die een houten kist laat maken, in de vorm van een menselijke figuur, waarin het wordt gelegd. (Ikram, 54, citeert Herodotus)

De op één na duurste begrafenis verschilde van de eerste in die zin dat er minder zorg aan het lichaam werd besteed.

Er wordt geen incisie gemaakt en de ingewanden worden niet verwijderd, maar er wordt met een injectiespuit cederolie in het lichaam gespoten via de anus, die daarna wordt dichtgestopt om te voorkomen dat de vloeistof ontsnapt. Het lichaam wordt vervolgens gedurende het voorgeschreven aantal dagen in natron gekuurd, waarna de laatste dag de olie wordt afgetapt. Het effect is zo krachtig dat de olie bij het verlaten van het lichaam de ingewanden in vloeibare toestand met zich meebrengt en, aangezien het vlees door de natron is opgelost, blijft er van het lichaam niets anders over dan de huid en de beenderen. Na deze behandeling wordt het zonder verdere aandacht aan de familie teruggegeven. (Ikram, 54, citaat Herodotus)

De derde, en goedkoopste, methode van balsemen was “eenvoudig de ingewanden uit te wassen en het lichaam zeventig dagen in natron te bewaren” (Ikram, 54, citaat Herodotus). De inwendige organen werden verwijderd om het lichaam te helpen conserveren, maar omdat men geloofde dat de overledene ze nog nodig zou hebben, werden de ingewanden in bokalen gedaan om in het graf te worden verzegeld. Alleen het hart werd in het lichaam gelaten, omdat men dacht dat dit het Ab-aspect van de ziel bevatte.

Begrafenissen & Graven

Zelfs de armste Egyptenaar kreeg een soort ceremonie, omdat men dacht dat, als de overledene niet op de juiste manier werd begraven, de ziel in de vorm van een geest zou terugkeren om de levenden te achtervolgen. Geesten werden als een reële en ernstige bedreiging beschouwd en rouwende families konden zich vaak moeilijk de begrafenisrituelen veroorloven die door de begrafenisondernemers werden aangeprezen als de beste om de ziel van de overledene gelukkig te houden en de overlevende familieleden vrij van geesten.

Aangezien mummificatie erg duur kon zijn, gaven de armen hun gebruikte kleding aan de balsemers om het lijk in te wikkelen. Dit gaf aanleiding tot de uitdrukking “Het linnen van gisteren”, een zinspeling op de dood. “De armen konden zich geen nieuw linnengoed veroorloven en wikkelden daarom hun geliefde lijken in die van ‘gisteren'” (Bunson, 146). Na verloop van tijd werd de uitdrukking toegepast op iedereen die was gestorven en werd gebruikt door de Vliegers van Nephthys (de professionele vrouwelijke rouwenden bij begrafenissen) in hun klaagzangen. Bunson merkt op: “De overledene wordt door deze rouwenden aangesproken als iemand die gekleed was in fijn linnen maar nu slaapt in het ‘linnen van gisteren’. Dat beeld zinspeelde op het feit dat het leven op aarde ‘gisteren’ werd voor de dode” (146). De linnen verbanden werden ook wel De Tressen van Nephthys genoemd, nadat die godin, de tweelingzuster van Isis, in verband werd gebracht met de dood en het hiernamaals. De armen werden begraven in eenvoudige graven met de artefacten waarvan zij in hun leven hadden genoten of met andere voorwerpen die de familie zich kon veroorloven.

Every grave contained some sort of provision for the afterlife. Tombs in Egypt were originally simple graves dug into the earth which then developed into the rectangular mastabas, more ornate graves built of mud brick. Mastabas eventually advanced in form to become the structures known as ‘step pyramids’ and those then became ’true pyramids’. Deze graven werden steeds belangrijker naarmate de Egyptische beschaving zich ontwikkelde, omdat zij de eeuwige rustplaats van de Khat zouden zijn en die fysieke vorm beschermd moest worden tegen grafrovers en de elementen.

De doodskist, of sarcofaag, werd ook stevig gebouwd met het oog op zowel symbolische als praktische bescherming van het lijk. De lijn van hiërogliefen die verticaal over de rug van een sarcofaag loopt, stelt de ruggengraat van de overledene voor en werd verondersteld de mummie kracht te geven om te kunnen eten en drinken. Instructies voor de overledene werden in de sarcofaag geschreven en worden nu de Kistteksten genoemd (in gebruik ca. 2134-2040 v. Chr.) die zich ontwikkelden uit de Piramideteksten (ca. 2400-2300 v. Chr.). Deze teksten zouden uiteindelijk tijdens het Nieuwe Rijk van Egypte (ca. 1570 – ca. 1069 v. Chr.) verder worden ontwikkeld als het Egyptische Dodenboek (bij de Egyptenaren bekend als Het Boek van het Overlijden, ca. 1550-1070 v. Chr.). Al deze teksten dienden om de ziel eraan te herinneren wie zij in het leven waren geweest, waar zij zich nu bevonden, en hoe het verder moest in het hiernamaals. Het Boek van de Doden was het meest uitvoerige van de drie, met instructies hoe men in het hiernamaals tot in de kleinste details moest navigeren.

De inrichting van de graftombe hing natuurlijk af van iemands persoonlijke rijkdom, maar tot de kunstvoorwerpen die iedereen er graag bij wilde hebben behoorden de shabti-poppen. In het leven werden de Egyptenaren opgeroepen om elk jaar een bepaald deel van hun tijd te besteden aan openbare bouwprojecten zoals de piramiden, parken of tempels. Als men ziek was, of de tijd niet kon opbrengen, kon men een vervangende arbeider sturen. Men kon dit slechts eenmaal per jaar doen, anders zou men gestraft worden voor het ontlopen van de burgerplicht. Men dacht dat men na de dood nog steeds dezelfde dienst zou moeten verrichten (het hiernamaals was immers gewoon een voortzetting van het aardse leven) en daarom werden er shabtipoppen in het graf gelegd om als vervangende werker te dienen wanneer de god Osiris om dienst werd gevraagd. Hoe meer shabti-poppen er in een tombe gevonden werden, hoe groter de rijkdom van degene die er begraven lag. Net als op aarde kon elke shabti slechts eenmaal als vervanger worden gebruikt en dus waren er meer poppen te wensen dan minder, en deze vraag schiep een industrie om ze te vervaardigen. De meeste shabti poppen werden van hout gemaakt, maar die voor een farao konden van edelsteen of metaal worden gemaakt.

Als het lijk eenmaal was gemummificeerd en de graftombe gereedgemaakt, werd de begrafenis gehouden waarin het leven van de overledene werd geëerd en het verlies werd betreurd. Zelfs als de overledene populair was geweest, en er geen gebrek was aan rouwenden, werd de begrafenisstoet en de begrafenis begeleid door Vliegers van Nephthys (altijd vrouwen) die betaald werden om luidkeels te klagen tijdens de hele procedure. Zij zongen de Klaagzang van Isis en Nephthys, die zijn oorsprong vond in de mythe van de twee zusters die huilden over de dood van Osiris, en werden verondersteld de anderen op de begrafenis te inspireren tot een emotionele ontlading die hen zou helpen hun verdriet te uiten. Net als in andere oude culturen zorgde het gedenken van de doden voor hun voortbestaan in het hiernamaals en men dacht dat een groot vertoon van verdriet bij een begrafenis weerklank zou vinden in de Hal der Waarheid (ook bekend als de Hal van Osiris) waar de ziel van de overledene heen ging.

Van het Oude Rijk (c. 2613-2181 v.Chr. werd de ceremonie van het openen van de mond uitgevoerd vóór de begrafenisstoet of vlak voordat de mummie in het graf werd gelegd. Deze ceremonie onderstreept opnieuw het belang van het fysieke lichaam, omdat zij werd uitgevoerd om het lijk te reanimeren voor verder gebruik door de ziel. Een priester reciteerde spreuken terwijl hij een ceremonieel mes gebruikte om de mond van het lijk aan te raken (zodat het weer kon ademen, eten en drinken) en de armen en benen zodat het zich in de tombe kon bewegen. Zodra het lichaam te ruste was gelegd en de tombe was verzegeld, werden andere spreuken en gebeden, zoals De Litanie van Osiris (of, in het geval van een farao, De Piramideteksten) gereciteerd en de overledene werd dan achtergelaten om de reis naar het hiernamaals te beginnen.

Conclusie

Nadat de tombe was verzegeld, vierden de rouwenden het leven van de overledene met een feest, dat gewoonlijk vlak naast het graf werd gehouden. Als het feest voorbij was, keerden de mensen terug naar hun huizen en hervatten hun leven, maar de ziel van de overledene werd geacht nog maar net te zijn begonnen aan de volgende fase van hun eeuwige reis. De ziel werd wakker in de tombe, werd gerustgesteld en geïnstrueerd door de teksten aan de binnenkant van de sarcofaag en de muren, en stond op om door de god Anubis naar de Hal der Waarheid te worden geleid, waar het hart werd gewogen tegen de witte veer van de godin Ma’at, onder toezicht van Osiris en Thoth.

Werd het hart zwaarder bevonden dan de waarheidsveer van Ma’at, dan liet men het op de grond vallen, waar het door een monster werd verteerd en men ophield te bestaan. Als het hart lichter was, vervolgde de ziel haar weg naar het paradijs van het Rietveld waar men eeuwig zou leven. Maar zelfs als men een voorbeeldig leven had geleid, zou men het paradijs niet bereiken als men zijn lichaam niet naar behoren had begraven en niet alle begrafenisriten volgens de traditie had gevolgd. Daarom waren goede begrafenisrituelen zo belangrijk en werden zij zo strikt in acht genomen.