In de fotografie is er sprake van balans als de elementen in je foto zo zijn gerangschikt dat ze natuurlijk aanvoelen en prettig zijn voor het oog. Een goed uitgebalanceerde compositie voelt harmonieus aan, terwijl een onevenwichtige compositie “vreemd” en minder aantrekkelijk kan aanvoelen.
Elk element in je foto heeft een “visueel gewicht”, dat wordt beïnvloed door zaken als de grootte, het contrast, de kleur, de toon en de textuur. Voor een evenwichtige foto moet je deze elementen zo plaatsen dat geen enkel deel van de foto te veel “gewicht” heeft ten opzichte van andere delen.
Laten we eens kijken naar de verschillende soorten balans, de factoren die hierop van invloed zijn en hoe je je foto’s bewust meer (of minder) in balans kunt brengen.
Symmetrische balans
Ook wel bekend als “formele balans”, dit is de eenvoudigste en meest voor de hand liggende manier om je foto samen te stellen. Rangschik de elementen van je foto gewoon zo dat ze symmetrisch zijn over het midden.
Horizontale symmetrie geeft een aangename natuurlijke balans. Afbeelding door Tokkes.
Het is het meest gebruikelijk om foto’s te zien die zijn gerangschikt met horizontale symmetrie, maar verticale symmetrie levert ook een sterke compositie op.
Verticale symmetrie is vaak terug te vinden in weerspiegelingen. Afbeelding door Randen Pederson.
De elementen in je scène hoeven niet identiek te zijn. Als ze maar genoeg op elkaar lijken in termen van visueel gewicht en algemene verschijning, zullen ze in evenwicht lijken.
Hoewel deze compositie niet strikt symmetrisch is, hebben de elementen aan weerszijden genoeg overeenkomsten om een gevoel van symmetrie te geven. Beeld door Marco Verch.
Asymmetrische balans
Soms ook wel “informele balans” genoemd, is dit lastiger te bereiken maar levert over het algemeen een interessantere foto op. Het is subtieler dan symmetrische balans, maar geeft een even harmonieus gevoel aan de foto, waardoor de kijker langer naar binnen wordt getrokken.
De opstelling van de grot, het meisje en de heuvels leidt de blik van de kijker rond de scène, waardoor alle delen van de opname evenveel gewicht krijgen. Afbeelding door Giuseppe Milo.
Wanneer je een foto asymmetrisch rangschikt, plaats het hoofdonderwerp dan uit het midden, misschien door een andere compositietechniek te gebruiken, zoals de regel van derden. Als het beeld onevenwichtig aanvoelt, plaats dan een of meer secundaire onderwerpen in de resterende ruimte.
Deze secundaire aandachtspunten geven de kijker iets anders om naar te kijken en leiden hun oog door de scène. Ze moeten minder ‘gewicht’ hebben dan het hoofdonderwerp, zodat ze extra aandacht krijgen zonder af te leiden.
Wat beïnvloedt het visuele gewicht?
Als een element zich onderscheidt van de rest van je afbeelding, heeft het een bepaald visueel gewicht. De hoeveelheid hangt af van een aantal factoren.
Grootte
De meest voor de hand liggende factor is misschien wel dat grotere objecten meer gewicht hebben dan kleinere, en daardoor de aandacht van de kijker meer trekken. Over het algemeen is het het beste om het hoofdonderwerp het grootst te maken, en het te ondersteunen met kleinere objecten.
Als het grootste object in de scène draagt de boot op de voorgrond het meeste visuele gewicht, waarbij de stad en de zonsondergang voor extra interesse en balans zorgen. Afbeelding door Amine Kaytoni.
Toon en contrast
Donkerdere voorwerpen hebben meer visueel gewicht dan lichtere. Als je onderwerp een lichte tint heeft, moet je uitkijken voor storende schaduwen en donkere voorwerpen, en je foto zo nodig inkaderen om ze uit te sluiten. Dit is vooral goed te zien in zwart-witfotografie.
Zo ook trekken gebieden met een hoog contrast van nature je aandacht. Een licht object op een donkere achtergrond, of omgekeerd, is een geweldige manier om de aandacht van de kijker op het hoofdonderwerp te richten.
Hier hebben de donkere objecten op de voorgrond het meeste gewicht en trekken ze de aandacht. Het contrast van de lichtere achtergrond is interessanter zonder de scène te overheersen. Afbeelding door Ian D Keating.
Kleur en verzadiging
Gedurfde, felle kleuren vallen meer op dan subtiele, neutrale tinten. Een uitbarsting van contrasterende kleur tegen een meer monotone achtergrond zorgt voor een sterk focuspunt in je foto.
De felgekleurde papieren bootjes in deze opname fungeren als een effectief tegenwicht voor de extreme positionering van de vrouw. Afbeelding door Helga Weber.
Structuur
Patronen en texturen zijn visueel interessant en worden daardoor natuurlijke aandachtspunten. Sterke texturen in ondersteunende delen van je foto helpen een uit het midden geplaatst onderwerp in evenwicht te brengen, maar pas op voor textuurachtergronden die afleiden van het belangrijkste aandachtspunt.
De textuur van het water geeft het extra gewicht en helpt een tegenwicht te bieden aan de sterke beeldtaal van de kliffen. Beeld door Giuseppe Milo.
Focus
Voorwerpen die scherp zijn, wegen zwaarder dan onscherpe voorwerpen. Dit is vooral nuttig om de impact van ongewenste elementen in je scène te verminderen. Pas je scherptediepte aan om afleidingen te vervagen en de aandacht terug te trekken naar het hoofdonderwerp.
Het felverlichte gebouw is onscherp weergegeven om het gewicht ervan te verminderen en te voorkomen dat het te veel aandacht wegtrekt van het hoofdonderwerp. Afbeelding door Matthias Ripp.
Mensen en dieren
We voelen ons sterk aangetrokken tot levende wezens op een foto, vooral als we hun ogen kunnen zien. Dit kan een zegen of een vloek zijn. Als je hoofdonderwerp een persoon is, kunnen andere mensen afleidend overkomen, terwijl ze in een landschapsscène een interessant brandpunt kunnen vormen.
De husky in deze foto breekt de uitgestrektheid van het karakterloze land en brengt de bergen op de achtergrond in balans. Afbeelding door Markus Trienke.
Staar
Als er een persoon op de foto staat, zullen kijkers op een natuurlijke manier de richting van zijn of haar blik volgen. Dit geeft gewicht aan wat anders een lege ruimte zou zijn en kan op zichzelf een effectief tegenwicht zijn.
De uit het midden geplaatste positie van het onderwerp wordt gecompenseerd door hem in het kader te laten kijken. Afbeelding door Marc Hirt.
Abstracte vormen van fotografische balans
De hierboven besproken elementen van balans kun je allemaal fysiek zien als je naar een foto kijkt, maar je kunt ook op abstractere manieren balans bereiken.
Het naast elkaar plaatsen van door mensen gemaakte objecten tegen een natuurlijke scène benadrukt bijvoorbeeld hun verschillen en geeft een extra betekenislaag. Je kunt dit gebruiken om de vernietiging van natuurlijke omgevingen te benadrukken, of om te laten zien hoe de natuur manieren vindt om zelfs in stedelijke of industriële gebieden te gedijen.
De balans in deze foto is eerder abstract dan compositorisch, en toont het contrast tussen de schoorsteen van een verlaten fabriek en de manier waarop de natuur de schoorsteen herovert. Afbeelding door XoMEoX.
Andere bronnen van contrast en balans zijn oeroud versus modern, levend versus vergaand, jong versus oud, en permanent versus tijdelijk. Het verkennen van deze thema’s geeft je foto’s extra betekenis.
Onbalans gebruiken voor spanning
Als het in balans brengen van de elementen in je opnamen een gevoel van harmonie en rust geeft, doet het opzettelijk vermijden van balans het tegenovergestelde. Ongebalanceerde composities wekken een gevoel van onbehagen en spanning op, wat, mits zorgvuldig gebruikt, een zeer krachtig effect kan hebben.
Deze foto is zeer rechts, maar de onbalans voegt een gevoel van mysterie toe dat de kijker zeer aanspreekt. Beeld door Reiner Girsch.
Balans in de fotografie is een eenvoudig maar belangrijk concept om onder de knie te krijgen. Als je de volgende keer een foto aan het kaderen bent, denk dan eens na over het visuele gewicht van de elementen in je scène. Een kleine verandering in de compositie kan een grote impact hebben op de balans van je foto en het verschil maken tussen een gemiddelde en een geweldige foto.