In drie jaar tijd kan er veel veranderen. In januari 2007 heeft de Zoological Society of London (ZSL) een programma opgestart dat uniek is in de natuurbeschermingswereld: EDGE, wat staat voor Evolutionarily Distinct and Globally Endangered, selecteert de soorten waarmee het werkt niet op basis van populariteit of fondsenwervingspotentieel, maar op basis van hoe bedreigd en evolutionair uniek (in lekentaal: vreemd) ze zijn. Toen EDGE in 2007 voor het eerst op de markt kwam, kwam het in het nieuws met zijn aankondiging van de top 100 van meest unieke en bedreigde zoogdieren ter wereld. Hoewel deze lijst een aantal bekende soorten bevatte – zoals de blauwe vinvis en de Aziatische olifant – maakte het publiek ook kennis met vele weinig bekende zoogdieren die onze planeet delen, zoals de schattige langorige jerboa, de oude giftige solenodon en de ET-achtige aye-aye. Na drie jaar heeft het EDGE-programma echter vastgesteld dat hun top 100 van zoogdieren al aan een update toe is.
Carly Waterman, programmamanager van de EDGE, vertelde mongabay.com dat met name twee gebeurtenissen de lijst hebben beïnvloed. De eerste was een Global Mammal Assessment door de IUCN in 2008, waarbij de bedreigingsniveaus van de soorten opnieuw werden geëvalueerd.
De langorige jerboa wordt niet langer als bedreigd beschouwd en is daarom verwijderd van de Top 100 EDGE-zoogdierenlijst. Foto met dank aan ZSL.
“Sommige soorten (bijv. de langsnuitmaki) worden nu als meer bedreigd beschouwd dan in 2007, terwijl andere (bijv. de hommelvleermuis of de ransuil) nu als minder bedreigd worden beschouwd. Deze verandering in de bedreigingsstatus van zoveel zoogdiersoorten heeft de grootste invloed gehad op de EDGE-lijst,” legt Waterman uit.
Maar het is niet alleen de dreiging van uitsterven die EDGE meet in zijn top 100-lijst. EDGE combineert deze bedreiging met de ‘uniciteit’ van de soort of, in wetenschappelijke termen, evolutionair onderscheidend vermogen. Recent onderzoek heeft ook hier tot veranderingen geleid. In 2009 hebben onderzoekers de superboom van de zoogdierevolutie opnieuw geëvalueerd, waarbij nieuwe zoogdieren werden toegevoegd en recente studies werden toegepast die de manier veranderen waarop wetenschappers de evolutie van zoogdieren begrijpen.
“Sommige recent ontdekte soorten die niet in de vorige superboom waren opgenomen, zijn nieuw in de EDGE-lijst opgenomen, terwijl andere, zoals de langsnavige mierenegel, onlangs in twee of meer afzonderlijke soorten zijn gesplitst. In sommige gevallen zijn verschillende soorten nu samengevoegd tot één soort. Al deze nieuwe informatie heeft geleid tot een iets andere boomvorm, die van invloed is geweest op ,” legt Waterman uit.
De nieuwe top drie: mierenegels
Zoals Waterman zegt, hebben veranderingen in de manier waarop evolutiebiologen mierenegels met lange snavels bekijken, ervoor gezorgd dat deze werkelijk bizarre zoogdieren – de mierenegels met lange snavels van Attenborough, de westelijke mierenegels met lange snavels en de oostelijke mierenegels met lange snavels – nu in de top 3 van de lijst staan.
De westelijke langnaaktsnuitkever staat met stip op nummer één in de Top 100 EDGE Zoogdierenlijst.
Echidna’s behoren tot een oeroude groep zoogdieren, bekend als monotremen. Deze vreemde zoogdieren, waarvan slechts 5 soorten overleven, zijn de enigen ter wereld die eieren leggen zoals een vogel of een reptiel. Maar ze vallen niet alleen op door het leggen van eieren.
“Ze hebben verrassend grote, complexe hersenen en vertonen ongewoon gespecialiseerde ecologische aanpassingen aan hun omgeving,” legt Waterman uit, en voegt eraan toe dat “mierenegels met lange snavels bijvoorbeeld een mozaïek van elektro-receptoren op de huid van hun snuit hebben. Deze stellen de dieren in staat zwakke elektrische velden te detecteren en zo ongewervelde prooien in het donker te lokaliseren.”
In tegenstelling tot de meeste hedendaagse zoogdieren, liepen monotremen samen met dinosaurussen. Monotremen gaan maar liefst 160 miljoen jaar terug in de tijd, tot het Jura.
“Het feit dat zo’n enorme hoeveelheid unieke evolutionaire geschiedenis vandaag de dag wordt vertegenwoordigd door slechts vijf soorten, waarvan er drie zijn geclassificeerd als ernstig bedreigd, is reden tot zorg,” zegt Waterman.
Elk van de langsnuitmaki’s staat op de Rode Lijst van de IUCN als ernstig bedreigd te boek. Maar gelukkig zijn de resterende twee monotremen – het eendenbek- vogelbekdier en de kortsnuit- mierenegel – momenteel veilig voor uitsterven.
Nieuwe soorten bestormen de lijst
Naast taxonomische veranderingen die van invloed zijn op de lijst, doen nieuw ontdekte soorten ook van zich spreken. Hoewel het vinden van een nieuwe zoogdiersoort veel moeilijker is dan het ontdekken van een nieuw insect of een nieuwe vogel, blijven onderzoekers stuiten op zoogdieren die onbekend zijn voor de wetenschap – sommige bijna net zo vreemd als de mierenegels.
De saola staat op nummer 46 in de Top 100 EDGE Zoogdierenlijst. Deze foto is van de enige levende volwassen saola die ooit door de buitenwereld is gezien. Dit vrouwtje werd in 1996 in Laos gevangen door plaatselijke dorpelingen, en overgebracht naar een nabijgelegen menagerie (in de stad Lak Xao, provincie Bolikhamxay), maar overleefde slechts een paar weken. Copyright 1996 by W. Robichaud/WCS.
Bij de kha-nyou bijvoorbeeld, die in 2005 op een markt in Laos werd ontdekt, “werd later aangetoond dat het een levend fossiel was – het enige overgebleven lid van een oeroude groep knaagdieren waarvan eerder werd aangenomen dat ze zo’n 11 miljoen jaar geleden waren uitgestorven,” aldus Waterman. “De kha-nyou verschilt extreem van alle andere zoogdiersoorten, omdat hij zich 44 miljoen jaar geleden heeft afgescheiden van zijn meest naaste levende verwanten, de gundi’s uit Afrika. Hij lijkt op een kruising tussen een eekhoorn en een grote rat, met zijn langgerekte kop, kleine, ronde oren en borstelige staart.”
Maar de kha-nyou is niet het enige nieuwe zoogdier op de lijst. In 2001 maakten onderzoekers bekend dat er een nieuwe luiaardsoort was ontstaan die overleefde op één eiland voor de kust van Panama.
Die bekend staat als de pygmee drietand, zegt Waterman dat de soort “uitsluitend voorkomt in rode mangrovebossen rond het eiland waar het land de zee ontmoet. Deze mangroven zouden een gebied van slechts 1,3-1,5 vierkante kilometer op het eiland beslaan. De pygmee-drievingerluiaard is bij uitstek geschikt voor een leven in de mangroves en kan verrassend goed zwemmen.”
Het zijn echter niet alleen kleine zoogdieren die wetenschappers in de afgelopen decennia hebben ontdekt. In 1992 vonden onderzoekers in Vietnam een groot bosbewonend dier. Dit bizarre zoogdier, dat de naam saola kreeg, blijft wetenschappers en natuurbeschermers verbazen.
“Bekend als de Aziatische eenhoorn vanwege zijn zeldzaamheid, blijft de saola een van de meest mysterieuze en slechtst bekende grote zoogdieren op de planeet. Zijn lange, rechte hoorns en opvallende witte gelaatstrekken doen hem denken aan een Noord-Afrikaanse antilope. Uit onderzoek blijkt echter dat hij in feite nauwer verwant is aan wilde runderen,” aldus Waterman.
Net als veel recent ontdekte zoogdiersoorten staan de kha-nyou, de dwergachtige drievingerluiaard en de saola helaas op het punt van uitsterven. De kha-nyou wordt bedreigd door de jacht en de aantasting van zijn leefgebied door houtkap en het verzamelen van brandhout; de pygmee-drievingerluiaard leeft op een beschermd eiland, maar zijn leefgebied wordt nog steeds vernietigd door de plaatselijke bevolking; en de saola wordt volgens Waterman “beschouwd als een van de meest bedreigde zoogdieren in Zuidoost-Azië.”
Zij legt uit dat “men denkt dat minder dan 250 volwassen exemplaren overleven, beperkt tot de overgebleven bossen in het Annamietgebergte tussen Vietnam en Laos. De bossen waarin ze leven zijn bezaaid met strikken die zijn uitgezet voor andere diersoorten. Omdat de populatie zich op zo’n kritiek laag niveau bevindt, vrezen natuurbeschermers dat de jacht het einde zou kunnen betekenen voor dit ongelooflijke dier, tenzij er dringend beschermingsmaatregelen worden genomen.”
Voorgoed verdwenen?
Voor sommige soorten is het al te laat. Hoewel het EDGE-programma nog jong is (vorige week vier jaar), is het al getuige geweest van het waarschijnlijke uitsterven van een van de belangrijkste zoogdieren: de baiji. Een dolfijn die ooit inheems was in de Yangtze-rivier in China, maar uit onderzoek is gebleken dat de baiji is bezweken aan vervuiling, aanvaringen met schepen, illegale elektrocutievisserij en andere gevaren op een van ’s werelds meest aangetaste waterwegen.
Zeer waarschijnlijk uitgestorven staat de baiji op nummer 5 in de Top 100 EDGE Mammals List. Foto: Wang Ding.
De baiji blijft op dit moment op nummer 5 van de EDGE-lijst staan (in plaats van nummer 1), omdat, zoals Waterman uitlegt, “hij nog steeds op de Rode Lijst van de IUCN staat als ernstig bedreigd – officieel is hij dus niet uitgestorven.”
Ondanks het feit dat de dolfijn officieel nog niet als uitgestorven wordt beschouwd, legt Waterman uit dat de vooruitzichten niet positief zijn.
“De dolfijn is functioneel uitgestorven verklaard door wetenschappers die in 2006 betrokken waren bij een onderzoek naar de soort in het hele verspreidingsgebied. Na deze verklaring bleef ik enige tijd hopen dat er nog baiji’s in leven waren; misschien was er een groepje dieren te vinden in enkele kleinere zijrivieren van de Yangtze die nog niet waren onderzocht,” zegt ze. “Uit uitgebreide interviews met vissers die in 2007 langs het hele historische verspreidingsgebied van de baiji zijn gehouden, blijkt echter dat er weinig of geen exemplaren zijn overgebleven. De meeste ondervraagde oudere vissers meldden een enorme afname van de baijipopulatie in de afgelopen drie decennia, en de meerderheid van de jongere vissers had zelfs nog nooit van de baiji gehoord, laat staan er een gezien.”
Waterman legt uit dat, hoewel een paar individuele baiji’s zelfs vandaag de dag nog kunnen overleven, de Godin van de Yangtze – zoals deze soms bekend stond – zich waarschijnlijk nooit genoeg zal herstellen om de voortdurende achteruitgang van de Yangtze-rivier te kunnen overleven.
“Ik zou echter graag willen dat mijn ongelijk werd bewezen,” voegt ze eraan toe.
Nu, zegt ze, moet de aandacht worden gericht op het redden van andere Yangtze-soorten die hetzelfde pad lijken te volgen als de baiji, zoals de Yangtze vinloze bruinvis.
Gezien het feit dat de EDGE werkt met zulke bedreigde diersoorten, moet de organisatie onder ogen zien dat sommige dieren op haar lijsten misschien al verdwenen zijn. In deze gevallen is onderzoek ter plaatse nodig om de status van een soort te achterhalen.
De pas ontdekte kha-nyou staat op nummer 16 in de Top 100 van de EDGE-zoogdierenlijst. Foto door: Nonn Panitvong.
“We ondersteunen momenteel een Boliviaanse natuurbeschermingsbiologe, María Copa Alvaro, bij het opsporen van overgebleven populaties kortstaartchinchilla’s in Bolivia. Sinds 1938 zijn er geen gegevens meer over deze soort in Bolivia. We hopen ook biologen in Papoea-Nieuw-Guinea te helpen bij het vaststellen van de status van de mogelijk uitgestorven Telefomin cuscus,” aldus Waterman.
Zij voegt hieraan toe dat het EDGE-programma “graag anderen wil steunen en/of aanmoedigen om onderzoeken uit te voeren om de status van deze soorten vast te stellen. Deze acties zijn dringend nodig, want als de dieren overleven, zijn ze waarschijnlijk zeer bedreigd en hebben ze aandacht nodig voor hun behoud”.
Van de top 100 EDGE-zoogdieren wordt 10% beschouwd als mogelijk uitgestorven .
Goed nieuws voor enkelen
Het nieuws is niet altijd slecht voor EDGE-soorten. In de afgelopen drie jaar is een aantal zoogdieren van de EDGE-lijst gehaald, maar niet omdat ze zijn uitgestorven. Zo staat de langorige jerboa niet langer in de top 100, omdat hij niet langer wordt beschouwd als onmiddellijk bedreigd met uitsterven. Door meer onderzoek is dit Mongoolse zoogdier in feite van de 81e naar de 160e plaats op de lijst gezakt. Toch gaat het door EDGE begonnen beschermingswerk voor dit charismatische knaagdier door.
De Aziatische tapir is nummer 18 op de Top 100-lijst van EDGE-zoogdieren. Foto door Fletcher en Baylis.
“De langorige jerboa staat in Mongolië nog steeds op de lijst van Kwetsbare Zoogdieren en de Mongoolse natuurbeschermingsbioloog Uuganbadraakh Oyunkhishig zet zijn EDGE-beursonderzoek naar de ecologie, status en bedreigingen voort,” aldus Waterman.
Andere soorten die van de lijst zijn gehaald zijn onder andere de hommelvleermuis en het wielewaaltje, die beide niet zo bedreigd zijn als eerder werd gedacht.
“In de meeste gevallen omdat er nieuwe informatie over de soort aan het licht is gekomen, meestal als gevolg van onderzoek. Er kunnen bijvoorbeeld nieuwe populaties zijn ontdekt, waardoor de bekende populatiegrootte en verspreiding van de soort is toegenomen,” legt Watermen uit.
Zij voegt daaraan toe dat, hoewel “veel soorten ongetwijfeld profiteren van de huidige beschermingsacties”, EDGE nog niet lang genoeg bestaat om met zekerheid te kunnen zeggen hoe goed de beschermingsprogramma’s werken.
“Het kan tientallen jaren duren voordat monitoring een duidelijke toename in de populatiegrootte van de doelsoort aan het licht brengt. De inspanningen van onze EDGE-conservatiebiologen in de afgelopen jaren effenen hopelijk het pad voor het herstel van onze kernsoorten,” zegt ze.
Focal species
Focal species zijn de soorten waar het EDGE-programma direct mee werkt. Sinds de start in 2007 zijn de belangrijkste zoogdieren van de EDGE onlangs bijgewerkt, net als de top 100-lijst van zoogdieren.
De harige oor dwergmaki is van de Top 100-lijst van EDGE-zoogdieren gehaald, omdat deze soort door de Rode Lijst van de IUCN als ‘Data Deficient’ is geclassificeerd, wat betekent dat onderzoekers niet over de informatie beschikken die nodig is om de bedreigingsstatus te bepalen. Foto door: Nick Garbutt.
De EDGE zal nieuwe beschermingsprogramma’s starten voor de saola, de drie echidna-soorten, de rondo dwerggalago en de Zuid-Aziatische rivierdolfijn, terwijl de werkzaamheden voor de rode slanke lori, de hirola, het dwergnijlpaard, de Bactrische kameel en de Hispaniolaanse solenodon worden voortgezet.
Bij EDGE worden de belangrijkste soorten net zo zorgvuldig gekozen als de soorten uit de top 100. Onderzoekers bekijken eerst hoe hoog een soort in de ranglijst staat en vervolgens hoeveel aandacht er al aan het zoogdier wordt besteed. Hoewel de panda bijvoorbeeld op nummer 19 van de lijst staat, is het onwaarschijnlijk dat hij een “focale soort” zal worden omdat een aantal beschermingsprogramma’s reeds uitgebreid aan dit populaire zoogdier werken. De EDGE geeft er de voorkeur aan zich te richten op soorten die zijn achtergebleven bij de traditionele beschermingsprogramma’s.
Ten slotte bekijkt de EDGE hoe haalbaar instandhoudingsmaatregelen voor een soort zijn, met inbegrip van welke soorten instandhoudingsmaatregelen en de waarschijnlijkheid dat deze een positieve impact hebben. Nadat de aandachtssoorten zijn geselecteerd, begint het beschermingswerk!
Met de saola als voorbeeld, zegt Waterman, “willen we het behoud van de saola ondersteunen door het bewustzijn over deze soort te vergroten en te helpen bij onderzoek naar de huidige verspreiding. Het gebied waar de saola’s kunnen leven is enorm in vergelijking met de geschatte populatie die nog over is, dus als we precies kunnen bepalen waar de saola’s voorkomen, kunnen we natuurbeschermingsmaatregelen zoals patrouilleren en het verwijderen van strikken gerichter inzetten.”
Hoopvol hopen we dat met de hulp van de EDGE de saola’s en vele andere weinig bekende zoogdieren de huidige uitroeiingscrisis zullen overleven.
Foto’s: wilde, vreemde en zeldzame zoogdieren bestormen de natuurbeschermingswereld
(11/21/2010) Wat hebben de Nieuw-Zeelandse grote kortstaartvleermuis, de zwart-witte kraagmaki en de numbat met elkaar gemeen? Ze zijn allemaal nieuw in de EDGE top 100 van de meest bedreigde en unieke zoogdierenlijst van de Zoological Society of London. EDGE is misschien wel het meest innovatieve natuurbeschermingsprogramma ter wereld, maar besluit niet op basis van populariteit of fondsenwerving, maar op basis van harde gegevens welke soorten het meest bedreigd en evolutionair het meest uniek zijn.
Foto’s: Wetenschappers wedrennen om ’s werelds meest bedreigde koralen te beschermen
(01/11/2011) Nu koralen wereldwijd in een alarmerend tempo verdwijnen, wedrennen wetenschappers om de koralen die ze kunnen beschermen te beschermen. Tijdens een workshop onder leiding van de Zoological Society of London (ZSL) zijn ’s werelds meest vooraanstaande koraalexperts bijeengekomen om in reactie op een decennium van ongekende vernietiging van riffen plannen te ontwikkelen voor het behoud van de tien meest bedreigde koraalsoorten.
Op zoek naar ’s werelds zeldzaamste en meest bedreigde vogels
(02/02/2009) Voor een evolutiebioloog is er geen natuurbehoudsgroep waarvan het werk spannender is dan EDGE, een programma dat is ontwikkeld door de Zoological Society of London (ZSL). Uniek in de conservatiewereld, kiest EDGE de soorten waarop ze zich concentreert op basis van een combinatie van hun dreigend uitsterven en evolutionair onderscheidend vermogen. Katrina Fellerman, zelf evolutiebiologe en coördinator van de EDGE-vogels, beschrijft de organisatie als een organisatie die zich richt op soorten “die, om het maar eens ronduit te zeggen, als ze verloren zouden gaan, er vandaag de dag niet meer zouden zijn zoals zij in de wereld”. In een nadere toelichting zegt Fellerman: “Wij gebruiken evolutionair onderscheidend vermogen (ED) als een soortspecifieke maatstaf voor de relatieve evolutionaire waarde van soorten – het is een manier om de waarde van instandhouding toe te kennen aan de hand van de fylogenetische positie van een soort. Soorten met weinig of geen naaste verwanten op de ‘levensboom’ hebben de hoogste ED-scores.”