Historische aspecten
Diagnose wordt van oudsher gedefinieerd als de kunst om een ziekte vast te stellen aan de hand van de tekenen en symptomen. Vroeger waren er weinig diagnostische tests beschikbaar om de arts bij te staan, die afhankelijk was van anamnese, observatie en onderzoek. In de 20e eeuw hebben zich in de geneeskunde talrijke technologische ontwikkelingen voorgedaan, die hebben geleid tot de ontwikkeling van een grote verscheidenheid van diagnostische tests en nieuwe technieken om weefsels af te beelden. Deze ontwikkelingen hebben het vermogen van artsen om nauwkeurige diagnoses te stellen aanzienlijk verbeterd.
In de 5e eeuw v. Chr., ten tijde van de Griekse arts Hippocrates, ontstond er grote belangstelling voor geneeskunde en persoonlijke hygiëne. De Grieken erkenden de heilzame werking van baden, frisse lucht, een goed dieet en lichaamsbeweging. Ook de oude Romeinen erkenden de invloed van deze factoren op de gezondheid en boekten zelfs belangrijke vooruitgang op het gebied van de watervoorziening en -zuivering en de verbetering van de sanitaire voorzieningen. Vandaag de dag worden een evenwichtige voeding, schone lucht en water, en lichaamsbeweging nog steeds benadrukt als belangrijke factoren voor het behoud van de gezondheid. De oude Grieken introduceerden ook het idee dat ziekte het gevolg was van een onevenwicht tussen de vier lichaamssappen: bloed, slijm, gele gal en zwarte gal. Zij benadrukten de waarde van observatie, met inbegrip van lichamelijke tekenen en uitscheidingsproducten. De nadruk lag echter meer op het voorspellen van de afloop van een ziekte (d.w.z. prognose) en minder op de diagnose ervan. De reputatie van een arts hing af van accurate prognostische vaardigheden, het voorspellen wie zou herstellen en wie zou sterven of hoe lang een ziekte zou duren.
Hippocrates wordt gezien als degene die de ethische basis heeft gelegd voor het gedrag van een arts, en afgestudeerde artsen leggen nog steeds de eed van Hippocrates af. Zijn geschriften documenteren de waarde van het objectief evalueren van alle aspecten van de symptomen van de patiënt, dieet, slaappatronen en gewoonten. Geen enkele bevinding werd als onbelangrijk beschouwd, en artsen werden aangemoedigd om al hun zintuigen – gezicht, gehoor, reuk, smaak en tastzin – te gebruiken bij het stellen van een diagnose. Deze principes gelden ook vandaag nog.
Galen van Pergamum (129 ce-c. 216) wordt beschouwd als de meest invloedrijke arts na Hippocrates vanwege zijn uitgebreide studies in anatomie en fysiologie. Zijn omvangrijke geschriften maakten van hem de ultieme autoriteit op deze gebieden tot in de 16e eeuw. Als eerste experimentele neuroloog beschreef hij de hersenzenuwen en het sympathische zenuwstelsel. Hij observeerde de structurele verschillen tussen slagaders en aders. Een van zijn belangrijkste bewijzen was dat de slagaders bloed vervoeren en geen lucht, zoals 400 jaar lang was geleerd. Veel van zijn opvattingen bevatten echter drogredenen, die eeuwenlang onweersproken zijn gebleven. Zijn beschrijving van het hart en zijn kamers en kleppen, waarin hij beweerde dat het bloed van de rechter- naar de linkerkamer gaat door onzichtbare poriën in het tussenschot, vertraagde de ontdekking van de bloedsomloop 14 eeuwen lang. De ware aard van de bloedsomloop werd pas aan het begin van de 17e eeuw erkend, toen de Engelse arts William Harvey zijn bevindingen publiceerde in Exercitatio Anatomica de Motu Cordis et Sanguinis in Animalibus (1628; Anatomische oefening over de beweging van het hart en het bloed bij dieren, of kortweg De Motu Cordis).
Een van de grootste vorderingen op het gebied van de diagnose was de uitvinding van de samengestelde microscoop aan het einde van de 16e eeuw door de Nederlandse opticien Hans Jansen en zijn zoon Zacharias. In het begin van de 17e eeuw bouwde de Italiaanse filosoof, astronoom en wiskundige Galileo een microscoop en een telescoop. Het nut van microscopen in de biologische wetenschappen en voor diagnostische doeleinden werd voor het eerst duidelijk aan het eind van de 17e eeuw, toen de Nederlandse microscopist Antonie van Leeuwenhoek als eerste protozoa en bacteriën kon zien en als eerste de rode bloedcellen (erytrocyten) beschreef. Hij toonde ook de capillaire anastomose (netwerk) tussen slagaders en aders aan, waardoor Harvey’s studies van de bloedsomloop correct bleken.
Een andere vooruitgang in de diagnostische geneeskunde vond plaats toen de kwikthermometer, in 1714 uitgevonden door de Duitse natuurkundige Daniel Fahrenheit, in het midden van de 19e eeuw algemeen in gebruik kwam als klinisch instrument. De thermometer was aanvankelijk 25,4 cm lang en het duurde vijf minuten om een temperatuur te registreren. De moderne klinische thermometer werd in 1866 geïntroduceerd door de Engelse arts Sir Thomas Clifford Allbutt. De thermometer werd populair gemaakt door de Duitse arts Karl August Wunderlich, die, ten onrechte, dacht dat elke ziekte zijn eigen karakteristieke koorts patroon had.
Een andere belangrijke medische vooruitgang, die het vermogen om ziekten van de borstkas en het hart te diagnosticeren sterk verbeterde, was de uitvinding van de stethoscoop in 1816 door de Franse arts René-Théophile-Hyacinthe Laënnec. Voordien werden de longen en het hart onderzocht door het oor tegen de borstwand te houden. Het oorspronkelijke stethoscoopontwerp van Laënnec bestond uit een houten cilinder en was monoaudaal, waarbij slechts aan één oor geluid werd doorgegeven. Met dit apparaat kon Laënnec ziekten zoals tuberculose in een vroeger stadium diagnosticeren dan voorheen mogelijk was. Zijn houten stethoscoop werd aan het eind van de 19e eeuw vervangen door modellen met rubberen buizen; later kwamen er binaurale stethoscopen in gebruik, die geluid naar beide oren zenden. Tegenwoordig worden binaurale apparaten van rubber veel gebruikt.
Huji
Een ander belangrijk diagnostisch hulpmiddel dat in de 19e eeuw werd ontwikkeld, was de oftalmoscoop, een instrument waarmee de binnenkant van het oog kan worden geïnspecteerd. De oftalmoscoop werd in 1850 ontwikkeld door de Duitse wetenschapper en filosoof Hermann von Helmholtz, die vooral bekend was om zijn kennis van natuurkunde en wiskunde. De oftalmoscoop bestaat uit een sterk licht dat door een spiegeltje of prisma in het oog kan worden gericht. Het licht weerkaatst tegen het netvlies en terug door een klein gaatje, waardoor de onderzoeker een niet-stereoscopisch vergroot beeld ziet van de structuren aan de achterkant van het oog. Met dit apparaat kunnen het netvlies en de bloedvaten gemakkelijk worden onderzocht. Het inwendige oog kan niet alleen informatie verschaffen over oogziekten, maar ook over hart- en vaatziekten en complicaties van diabetes mellitus.
Het grootste moderne hulpmiddel voor anatomische diagnostiek is misschien wel de röntgenfoto, die in 1895 werd ontdekt door de Duitse natuurkundige Wilhelm Conrad Röntgen. Röntgen ontdekte dat ondoorzichtige voorwerpen die aan ioniserende straling waren blootgesteld, zichtbaar konden worden gemaakt op een scherm bedekt met fluorescerend materiaal, hetgeen hij demonstreerde door een fotografisch beeld te produceren van de botten van de menselijke hand. Sindsdien is de kennis van röntgenstralen, ook wel roentgenstralen genoemd, en van verschillende vormen van straling toegepast bij de ontwikkeling van gecomputeriseerde axiale tomografie (CAT), magnetische resonantiebeeldvorming (MRI) en andere beeldvormingstechnieken die uiterst nuttige moderne diagnostische hulpmiddelen zijn.
De opleiding van artsen is ook ingrijpend veranderd sinds de tijd van de oude Griekse geneesheren. Gedurende vele eeuwen, en met name tussen de late Middeleeuwen en het einde van de 19e eeuw, werden artsen opgeleid door middel van colleges en kregen zij zelden les aan het bed van de patiënt. Deze praktijk werd veranderd door de Canadese arts Sir William Osler toen hij hoogleraar geneeskunde was aan de Johns Hopkins University Medical School in Baltimore, Md., V.S. Als een van de meest gerenommeerde artsen van het begin van de 20e eeuw, introduceerde hij de praktijk van het onderwijzen van studenten aan het bed van de patiënt. Hij benadrukte het belang van een nauwkeurige anamnese, een grondig onderzoek en het nauwkeurig observeren van het gedrag van de patiënt om aanwijzingen voor een diagnose te verzamelen voordat laboratoriumtests worden uitgevoerd.
Met dank aan de Osler-bibliotheek, McGill University, Montreal