19.05.2020
Het Constitutionele Hof van Duitsland heeft dinsdag geoordeeld dat het monitoren van het internetverkeer van buitenlanders in het buitenland door de inlichtingendienst BND deels in strijd is met de grondwet.
De Duitse regering moet met een nieuwe wet komen die haar geheime diensten reguleert, nadat het hoogste gerechtshof van het land oordeelde dat de huidige praktijk van het naar believen monitoren van telecommunicatie van buitenlandse burgers in strijd is met de grondwettelijk verankerde persvrijheden en de privacy van communicatie.
In de uitspraak stond dat ook niet-Duitsers worden beschermd door de grondwettelijke rechten van Duitsland, en dat de huidige wet geen speciale bescherming biedt voor het werk van advocaten en journalisten. Dit gold zowel voor het verzamelen en verwerken van gegevens als voor het doorgeven van die gegevens aan andere inlichtingendiensten.
Een aantal buitenlandse journalisten, alsmede Duitse journalistenvakbonden en de NGO Reporters zonder Grenzen, hadden een rechtszaak aangespannen tegen de laatste wijziging van de BND-wet, waarin is vastgelegd wat de Duitse buitenlandse inlichtingendienst, de BND, wel en niet mag doen.
Een van de aanklagers in de zaak was de Azerbeidzjaanse journaliste Khadija Ismayilova, die in 2017 de Right Livelihood Award kreeg, vaak de “Alternatieve Nobelprijs” genoemd, voor haar werk waarin ze corruptie en georganiseerde misdaad in haar eigen land aan de kaak stelde. Voor haar maakte het feit dat de BND de macht had om inlichtingen te delen met de minder democratische bondgenoten van Duitsland de rechterlijke beslissing van vandaag van vitaal belang.
“Ik heb in Azerbeidzjan veel geleden onder de onbeperkte macht van de regering en hun misbruik van de antiterreurwetgeving, waardoor ze zich ook konden bemoeien met mijn privacy en mijn intieme leven konden blootleggen,” zei ze in een gemailde verklaring. “Ik ben blij dat de democratische checks and balances in Duitsland nog steeds operationeel zijn en dat het mogelijk was om de misbruikende wetten terug te draaien die als instrumenten tegen klokkenluiders en journalisten konden worden gebruikt.”
Lees meer: Achter de schermen van Duitslands BND
“Het Duitse Constitutionele Hof heeft opnieuw het belang van persvrijheid onderstreept,” zei Christian Mihr, directeur van Reporters Without Borders in Duitsland, in een verklaring. “We zijn blij dat (het hof) een einde heeft gemaakt aan de wijdvertakte surveillance-activiteiten van de BND in het buitenland.”
“Een geheime dienst die de democratie wil beschermen, kan belangrijke democratische vrijheden niet met voeten treden”, zei Frank Überall, hoofd van de Duitse journalistenvakbond DJV in zijn verklaring.
Het amendement van 2017 legaliseerde in feite wat de BND toch al deed: het monitoren van telecommunicatie waar ook ter wereld, ongeacht of er verdenking was.
Het amendement werd ingevoerd in de nasleep van onthullingen over de reikwijdte en macht van het Amerikaanse National Security Agency (NSA), door klokkenluider Edward Snowden.
Eerlijk spel buiten Duitsland?
Maar volgens een vertrouwelijk document over “Signals Intelligence” dat vorige week is uitgelekt naar Der Spiegel en de Beierse publieke omroep BR, heeft de BND geprobeerd zelf te reguleren welke communicatie tussen Duitse burgers zij mag afluisteren, op basis van de nieuwe wet.
Tot nu toe, zo meldde Der Spiegel, beschouwde de BND buitenlanders die buiten Duitsland wonen in principe als vrij spel, omdat zij ervan uitgingen dat zij niet beschermd werden door de Duitse grondwet.
Tijdens een hoorzitting in januari had Helge Braun, de stafchef van bondskanselier Angela Merkel, betoogd dat het afluisteren van communicatie van vitaal belang was om aanvallen op het Duitse leger in het buitenland te voorkomen. Hij voegde eraan toe dat de BND-wet “uitgebreide beschermings- en controlemaatregelen” bevat die uniek zijn.
De belangrijkste juridische vraag was of buitenlanders in andere landen onder de Duitse grondwet vallen, bekend als de Basiswet, die de mensenrechten waarborgt – waaronder artikel 10, de privacy van correspondentie en communicatie.
Paulina Starski, specialist in constitutioneel recht en senior research fellow aan het Max Planck Instituut voor vergelijkend publiekrecht en internationaal recht in Heidelberg, was zeer verheugd over de uitspraak en zei dat het de eerste keer was dat het Duitse Constitutionele Hof zo’n duidelijke uitspraak had gedaan over de activiteiten van geheime diensten.
“Ik ben een groot voorstander van deze interpretatie van de basiswet. Het is eerder omstreden geweest waar de verplichting tot bescherming van grondrechten geldt”, zei ze tegen DW. “Geldt die alleen in Duitsland of ook voor de activiteiten van Duitse staatsorganen in het buitenland? Zoals je je kunt voorstellen, zal dit veel gevolgen hebben buiten de activiteiten van de geheime diensten – militaire missies in het buitenland, bijvoorbeeld.”
Lees meer: Hoe de CIA en BND wereldleiders bespioneerden
Er is natuurlijk een fundamentele vraag als het gaat om de activiteiten van geheime diensten, voegde ze eraan toe: “Kan de BND zelfs zelf beslissen welke communicatie zij mag controleren? In wezen zegt het hof dat deze zeer grote speelruimte die de geheime diensten hebben, moet worden ingeperkt. Het is geen wetteloze zone. Ook daar gelden grondrechten.”
Een van de grootste internetknooppunten ter wereld, de Deutsche Commercial Internet Exchange (DE-CIX), bevindt zich in Frankfurt, waarlangs internetverkeer van en naar onder meer Frankrijk, Rusland en het Midden-Oosten verloopt. Volgens Der Spiegel kan de BND de beurs naar believen aanboren, waardoor zij toegang heeft tot 1,2 biljoen communicaties per dag. Er zijn verschillende andere DE-CIX-uitwisselingspunten in Duitsland, waaronder in Hamburg en München.
Het Constitutionele Hof zei dat de regering tot eind 2021 de tijd heeft om de BND-wet aan te passen.
Hacken voor Duitsland
Ga hierheen voor meer nieuws over Duitsland
Ben Knight