Honderdvijftig jaar geleden, op 30 maart 1867, ondertekenden de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken William H. Seward en de Russische gezant Baron Edouard de Stoeckl het Verdrag van Cessie. Met één pennestreek stond tsaar Alexander II Alaska, de laatste uitvalsbasis van zijn land in Noord-Amerika, voor 7,2 miljoen dollar af aan de Verenigde Staten.
Dit bedrag, dat in dollars van vandaag slechts 113 miljoen dollar bedraagt, maakte een einde aan de 125 jaar durende odyssee van Rusland in Alaska en aan zijn expansie over de verraderlijke Beringzee, waardoor het Russische Rijk zich op een gegeven moment uitstrekte tot aan Fort Ross in Californië, 90 mijl van de Baai van San Francisco.
Heden ten dage is Alaska een van de rijkste staten van de V.S. dankzij de overvloed aan natuurlijke hulpbronnen, zoals aardolie, goud en vis, maar ook dankzij de enorme uitgestrektheid van ongerepte wildernis en de strategische ligging als venster op Rusland en toegangspoort tot het Noordpoolgebied.
Waarom trok Rusland zich dan terug uit zijn Amerikaanse bruggenhoofd? En hoe kwam het er überhaupt toe dit gebied in bezit te nemen?
Als afstammeling van de Inupiaq Eskimo’s leef en bestudeer ik deze geschiedenis al mijn hele leven. In zekere zin zijn er twee geschiedenissen over hoe Alaska Amerikaans werd – en twee perspectieven. Het ene betreft de manier waarop de Russen “bezit” namen van Alaska en het uiteindelijk overdroegen aan de VS. Het andere is vanuit het perspectief van mijn volk, dat al duizenden jaren in Alaska woont en voor wie de verjaardag van de overdracht gemengde gevoelens oproept, waaronder een immens verlies, maar ook optimisme.
Rusland kijkt naar het oosten
De zucht naar nieuwe landen die Rusland naar Alaska en uiteindelijk Californië bracht, begon in de 16e eeuw, toen het land nog maar een fractie was van zijn huidige omvang.
Dat begon te veranderen in 1581, toen Rusland een Siberisch gebied overwon dat bekend stond als het Khanaat van Sibir, dat werd bestuurd door een kleinzoon van Genghis Khan. Deze belangrijke overwinning ontsloot Siberië, en binnen 60 jaar waren de Russen aan de Stille Oceaan.
De Russische opmars door Siberië werd deels gevoed door de lucratieve bonthandel, de wens om het Russisch-orthodoxe christelijke geloof uit te breiden naar de “heidense” bevolkingsgroepen in het oosten en de toevoeging van nieuwe belastingbetalers en hulpbronnen aan het rijk.
In het begin van de 18e eeuw wilde Peter de Grote – die de eerste marine van Rusland oprichtte – weten hoe ver de Aziatische landmassa zich naar het oosten uitstrekte. De Siberische stad Okhotsk werd het vertrekpunt voor twee verkenningen die hij liet uitvoeren. En in 1741 stak Vitus Bering met succes de zeestraat over die zijn naam draagt en zag hij Mt. Saint Elias, vlakbij wat nu het dorp Yakutat in Alaska is.
Hoewel Bering’s tweede Kamchatka-expeditie een ramp voor hem persoonlijk betekende toen slecht weer op de terugreis leidde tot een schipbreuk op een van de meest westelijke Aleoeten-eilanden en zijn uiteindelijke dood aan scheurbuik in december 1741, was het een ongelooflijk succes voor Rusland. De overlevende bemanning repareerde het schip, vulde het met honderden zeeotters, vossen en pelsrobben die daar in overvloed voorkwamen en keerde terug naar Siberië, waar ze indruk maakten op de Russische pelsjagers met hun waardevolle lading. Dit veroorzaakte iets vergelijkbaars als de Klondike gold rush 150 jaar later.
Uitdagingen
Maar het onderhouden van deze nederzettingen was niet gemakkelijk. De Russen in Alaska – die op hun hoogtepunt niet meer dan 800 inwoners telden – waren een halve wereldbol verwijderd van St. Petersburg, de toenmalige hoofdstad van het keizerrijk, waardoor communicatie een groot probleem was.
Ook lag Alaska te ver noordwaarts voor landbouw van betekenis en was daarom niet geschikt om er grote aantallen kolonisten heen te sturen. Dus begonnen ze verder zuidwaarts gelegen gebieden te verkennen, in eerste instantie alleen op zoek naar mensen om handel mee te drijven, zodat ze het voedsel konden importeren dat in Alaska’s barre klimaat niet zou groeien. Ze stuurden schepen naar het huidige Californië, knoopten daar handelsbetrekkingen aan met de Spanjaarden en vestigden uiteindelijk in 1812 hun eigen nederzetting in Fort Ross.
Dertig jaar later echter faalde de entiteit die was opgezet om Ruslands Amerikaanse ontdekkingsreizen af te handelen en werd wat overbleef verkocht. Niet lang daarna begonnen de Russen zich ernstig af te vragen of zij hun kolonie in Alaska wel konden voortzetten.
Om te beginnen was de kolonie niet langer winstgevend nadat de zeeotterpopulatie was gedecimeerd. Bovendien was Alaska moeilijk te verdedigen en zat Rusland krap bij kas vanwege de kosten van de oorlog op de Krim.
Amerikanen willen een deal
De Russen waren dus duidelijk bereid te verkopen, maar wat motiveerde de Amerikanen om te willen kopen?
In de jaren 1840 hadden de Verenigde Staten hun belangen uitgebreid naar Oregon, Texas geannexeerd, een oorlog met Mexico uitgevochten en Californië verworven. Daarna schreef minister Seward in maart 1848:
“Onze bevolking is voorbestemd om weerstandloze golven te rollen naar de ijsbarrières van het noorden, en om de oosterse beschaving te ontmoeten aan de kusten van de Stille Oceaan.”
Al bijna 20 jaar nadat hij zijn gedachten over uitbreiding naar het Noordpoolgebied had geuit, bereikte Seward zijn doel.
In Alaska voorzagen de Amerikanen een potentieel voor goud, bont en visserij, evenals meer handel met China en Japan. De Amerikanen maakten zich zorgen dat Engeland zou kunnen proberen zich in het gebied te vestigen, en men geloofde dat de verwerving van Alaska de VS zou helpen een macht in de Stille Oceaan te worden. En over het algemeen was de regering expansionistisch ingesteld, gesteund door het toen populaire idee van het “manifeste lot.”
Dus werd een deal gesloten met onberekenbare geopolitieke gevolgen, en de Amerikanen leken een aardig koopje te krijgen voor hun 7,5 miljoen dollar.
Alleen al in termen van rijkdom kregen de VS er ongeveer 370 miljoen hectare ongerepte wildernis bij – bijna een derde van de omvang van de Europese Unie – inclusief 220 miljoen hectare van wat nu federale parken en wildreservaten zijn. Honderden miljarden dollars aan walvisolie, bont, koper, goud, hout, vis, platina, zink, lood en aardolie zijn in de loop der jaren in Alaska geproduceerd – waardoor de staat geen omzet- of inkomstenbelasting hoeft te betalen en elke inwoner een jaarlijkse toelage kan krijgen. Alaska heeft waarschijnlijk nog steeds miljarden vaten oliereserves.
De staat is ook een belangrijk onderdeel van het defensiesysteem van de Verenigde Staten, met militaire bases in Anchorage en Fairbanks, en het is de enige verbinding van het land met het Noordpoolgebied, waardoor het een plaats aan de tafel heeft als smeltende gletsjers de exploratie van de aanzienlijke hulpbronnen van de regio mogelijk maken.
Impact op Alaska Natives
Maar er is een alternatieve versie van deze geschiedenis.
Toen Bering in 1741 eindelijk Alaska lokaliseerde, woonden er in Alaska ongeveer 100.000 mensen, waaronder Inuit, Athabascan, Yupik, Unangan en Tlingit. Alleen al op de Aleoeten-eilanden woonden er 17.000.
Ondanks het relatief kleine aantal Russen dat op enig moment in een van hun nederzettingen woonde – meestal op de Aleoeten-eilanden, Kodiak, Kenai Peninsula en Sitka – heersten zij met ijzeren hand over de inheemse bevolking in hun gebieden, waarbij zij kinderen van de leiders als gijzelaars namen, kajaks en andere jachtuitrustingen vernielden om de mannen in bedwang te houden en extreem geweld gebruikten wanneer dat nodig was.
De Russen brachten wapens mee, zoals vuurwapens, zwaarden, kanonnen en buskruit, die hen hielpen voet aan de grond te krijgen in Alaska langs de zuidkust. Ze gebruikten vuurkracht, spionnen en beveiligde forten om de veiligheid te handhaven, en kozen gekerstende plaatselijke leiders om hun wensen uit te voeren. Zij stuitten echter ook op verzet, onder meer van de Tlingits, die bekwame krijgers waren, zodat hun greep op het grondgebied zwak was.
Op het moment van de cessie waren er naar schatting nog maar 50.000 inheemse bewoners over, naast 483 Russen en 1421 Creolen (afstammelingen van Russische mannen en inheemse vrouwen).
Op de Aleoeten-eilanden alleen al maakten de Russen duizenden Aleoeten tot slaven of vermoordden ze hen. Hun bevolking daalde tot 1500 in de eerste 50 jaar van de Russische bezetting door een combinatie van oorlogvoering, ziekte en slavernij.
Toen de Amerikanen de macht overnamen, waren de Verenigde Staten nog steeds verwikkeld in hun Indiaanse Oorlogen, dus beschouwden zij Alaska en zijn inheemse bewoners als potentiële tegenstanders. Generaal Ulysses S. Grant maakte van Alaska een militair district met generaal Jefferson C. Davis als nieuwe bevelhebber.
De inheemsen van Alaska beweerden van hun kant dat zij nog steeds het eigendomsrecht op het gebied hadden als oorspronkelijke bewoners en dat zij het land niet hadden verloren in een oorlog of hadden afgestaan aan een land – inclusief de VS, die het technisch gezien niet van de Russen hadden gekocht, maar het recht hadden gekocht om met de inheemse bevolkingsgroepen te onderhandelen. Toch werd de inheemse bevolking het Amerikaanse staatsburgerschap ontzegd tot 1924, toen de Indian Citizenship Act werd aangenomen.
In die tijd hadden de inheemse bewoners van Alaska geen burgerrechten en konden zij niet stemmen, geen onroerend goed bezitten en geen mijnbouwclaims indienen. Het Bureau of Indian Affairs begon in de jaren 1860, in samenwerking met missiegenootschappen, een campagne om de inheemse talen, religie, kunst, muziek, dans, ceremonies en levensstijlen uit te roeien.
Pas in 1936 gaf de Indiaanse Reorganisatie Wet toestemming om stammenregeringen te vormen, en pas negen jaar later werd openlijke discriminatie verboden door de Alaska’s Anti-Discriminatie Wet van 1945. De wet verbood borden zoals “No Natives Need Apply” en “No Dogs or Natives Allowed”, die in die tijd gebruikelijk waren.
Staatschap en een disclaimer
Eindelijk verbeterde de situatie echter aanzienlijk voor de inheemse bevolking.
Alaska werd uiteindelijk een staat in 1959, toen president Dwight D. Eisenhower de Alaska Statehood Act ondertekende, waarmee het 104 miljoen acres van het grondgebied kreeg toegewezen. En in een ongekende knipoog naar de rechten van de inheemse bevolking van Alaska bevatte de wet een clausule waarin werd benadrukt dat de burgers van de nieuwe staat geen recht hadden op land dat onder het eigendomsrecht van de inheemse bevolking viel – wat op zichzelf een zeer netelig onderwerp was omdat zij aanspraak maakten op het gehele grondgebied.
Het resultaat van deze clausule was dat president Richard Nixon in 1971 44 miljoen acres federaal land, samen met 1 miljard dollar, afstond aan de inheemse bevolking van Alaska, die op dat moment ongeveer 75.000 mensen telde. Dit gebeurde nadat een door mij voorgezeten Land Claims Task Force de staat ideeën had aangereikt voor een oplossing van het probleem.
Heden ten dage telt Alaska 740.000 inwoners, waarvan 120.000 inheems zijn.
Als de Verenigde Staten de ondertekening van het Cessieverdrag vieren, moeten wij allen – Alaskanen, Inheemsen en Amerikanen van de onderste 48 – de staatssecretaris William H. Seward eren, de man die uiteindelijk democratie en de rechtsstaat naar Alaska bracht.
Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd op The Conversation.
William L. Iggiagruk Hensley is visiting distinguished professor aan de Universiteit van Alaska Anchorage