De vijf beschermende factoren die aan de basis liggen van Strengthening Families zijn kenmerken waarvan is aangetoond dat ze de kans op positieve resultaten voor jonge kinderen en hun gezinnen vergroten, en de kans op kindermishandeling en verwaarlozing verkleinen. Hieronder vindt u meer informatie over het op onderzoek gebaseerde kader van beschermende factoren.
- Onderzoeksinformatie over elke beschermende factor van Strengthening Families
- Veerkracht van ouders
- Sociale banden
- Concrete steun
- Kennis van ouderschap en kinderontwikkeling
- Sociale en emotionele competentie van kinderen
PARENTELE VERSTERKING
Een ouder zijn kan een zeer lonende en vreugdevolle ervaring zijn. Maar ouderschap kan ook gepaard gaan met de nodige stress. Ouderschapsstress wordt veroorzaakt door de druk (stressoren) die op ouders persoonlijk en in relatie tot hun kind wordt uitgeoefend:
- typische gebeurtenissen en levensveranderingen (bv. verhuizen naar een nieuwe stad of niet in staat zijn een huilende baby te sussen
- onverwachte gebeurtenissen (bv. een baan verliezen of ontdekken dat je kind een medisch probleem heeft
- individuele factoren (bv. middelenmisbruik of traumatische ervaringen
- sociale factoren (bv, relatieproblemen of gevoelens van eenzaamheid en isolement
- gemeenschap, samenleving of milieuomstandigheden (bijvoorbeeld aanhoudende armoede, racisme of een natuurramp)
Veel onderzoekers hebben geconcludeerd dat de manier waarop ouders op stressoren reageren veel belangrijker is dan de stressor zelf bij het bepalen van de resultaten voor henzelf en hun kinderen. Ouders hebben meer kans op gezonde, gunstige resultaten als ze veerkrachtig zijn. Veerkracht is het proces van omgaan met stress en goed functioneren, zelfs wanneer zij worden geconfronteerd met uitdagingen, tegenslag en trauma.
Sommige stressfactoren waarmee ouders te maken krijgen, kunnen gemakkelijk worden aangepakt zodat problemen worden opgelost; bijvoorbeeld het bellen van een familielid of vriend om een kind van school te halen wanneer een ouder vertraging heeft. Maar sommige stressfactoren kunnen niet gemakkelijk worden opgelost. Ouders kunnen bijvoorbeeld de ontwikkelingsstoornis van hun kind niet “repareren”, het misbruik dat zij als kind hebben meegemaakt niet uitwissen of verhuizen uit een door criminaliteit geteisterde buurt. In plaats daarvan zijn ouders veerkrachtig als ze in staat zijn hun innerlijke kracht aan te spreken om proactief om te gaan met persoonlijke uitdagingen en die in relatie tot hun kind, met tegenslagen om te gaan, de effecten van trauma’s te genezen en te gedijen gezien de unieke kenmerken en omstandigheden van hun gezin.
Het tonen van veerkracht vergroot de zelfredzaamheid van ouders, omdat zij in staat zijn bewijs te zien van zowel hun vermogen om uitdagingen op competente wijze aan te gaan als om verstandige keuzes te maken over het aanpakken van uitdagingen. Bovendien heeft veerkracht van ouders een positief effect op de ouder, het kind en de ouder-kind relatie. Door stressoren te beheersen, voelen ouders zich beter en kunnen ze meer verzorgende aandacht geven aan hun kind, waardoor hun kind een veilige emotionele band kan vormen. Het ontvangen van verzorgende aandacht en het ontwikkelen van een veilige emotionele band met ouders, bevordert op zijn beurt de ontwikkeling van veerkracht bij kinderen wanneer zij stress ervaren.
Soms is de druk waarmee ouders worden geconfronteerd zo overweldigend dat hun vermogen om stress te beheersen ernstig wordt aangetast. Dit is het geval bij ouders die zijn opgegroeid in een omgeving die toxische stress veroorzaakt. Dat wil zeggen, als kinderen hebben zij sterke, frequente en langdurige tegenslagen ervaren zonder de bescherming van verzorgende steun van volwassenen. Als gevolg daarvan kunnen deze ouders symptomen van depressie, angst of andere klinische stoornissen vertonen die hun vermogen belemmeren om consequent, warm en gevoelig te reageren op de behoeften van hun kind. Zo blijken depressieve symptomen bij zowel moeders als vaders gezonde opvoedingspraktijken te verstoren, zodat het kind van een depressieve ouder een verhoogd risico loopt op slechte hechtingen, mishandeling en slechte lichamelijke, neurologische, sociaal-emotionele, gedragsmatige en cognitieve resultaten. Talloze onderzoeken tonen echter aan dat ouders kunnen worden geholpen om klinische symptomen en reacties op hun eigen geschiedenis van slechte gehechtheid en trauma te beheersen, om kinderen zo goed mogelijk te beschermen tegen tegenspoed en trauma en om meer verzorgende zorg te bieden die een veilige emotionele gehechtheid en een gezonde ontwikkeling bij hun kinderen bevordert.
Alle ouders ervaren van tijd tot tijd stress. Dus, ouderlijke veerkracht is een proces dat alle ouders nodig hebben om effectief om te gaan met stressvolle situaties en te helpen ervoor te zorgen dat zij en hun gezinnen op een traject van gezonde, positieve resultaten zitten.
SOCIALE VERBINDINGEN
Mensen hebben mensen nodig. Ouders hebben mensen nodig die om hen en hun kinderen geven, die goed kunnen luisteren, tot wie zij zich kunnen wenden voor goed geïnformeerd advies en op wie zij een beroep kunnen doen voor hulp bij het oplossen van problemen. De beschikbaarheid en kwaliteit van sociale contacten zijn dus belangrijke overwegingen in het leven van ouders. De constructieve en ondersteunende sociale contacten van ouders – dat wil zeggen relaties met familieleden, vrienden, buren, collega’s, leden van de gemeenschap en dienstverleners – zijn waardevolle hulpbronnen die zorgen voor:
– emotionele steun (bijv, het bevestigen van opvoedingsvaardigheden of empathisch en niet-oordelend zijn)
– informatieve steun (bijv. het geven van opvoedingsadvies of het aanbevelen van een kindertandarts)
– instrumentele steun (bijv. het bieden van vervoer, financiële hulp of links naar banen)
– spirituele steun (bijv, het bieden van hoop en aanmoediging)
Wanneer ouders een gevoel van verbondenheid hebben, geloven ze dat er mensen zijn die om hen geven als individu en als ouders; ze voelen zich veilig en zeker dat ze anderen hebben met wie ze de vreugde, pijn en onzekerheden kunnen delen die bij de ouderrol horen; ze zoeken tijdig hulp bij mensen op wie ze hebben leren rekenen wanneer ze met uitdagingen worden geconfronteerd; en ze voelen zich gesterkt om “terug te geven” via bevredigende, wederzijds voordelige relaties. Verschillende onderzoeken hebben aangetoond dat – zowel voor moeders als voor vaders – een hoog niveau van emotionele, informatieve, instrumentele of spirituele steun geassocieerd is met een positieve stemming bij de ouders; een positieve perceptie van en ontvankelijkheid voor de kinderen; tevredenheid, welzijn en competentiegevoel bij de ouders; en lagere niveaus van woede, angst en depressie.
Omgekeerd kunnen ontoereikende, conflicterende of onbevredigende sociale banden de bron van ouderlijke stress zijn, in plaats van een buffer. Grootouders van moeders en vaders kunnen bijvoorbeeld zeer bereidwillige bronnen van informatieve en instrumentele steun voor nieuwe ouders zijn, maar hun advies en manier van zorg verlenen kunnen haaks staan op de overtuigingen en voorkeuren van de nieuwe ouders. Aan het uiteinde van het continuüm van slechte sociale contacten staan sociaal isolement (d.w.z. het ontbreken van beschikbare en kwalitatief goede relaties) en eenzaamheid (d.w.z. gevoelens van afgesnedenheid van anderen). Sociaal isolement is een risicofactor die consequent in verband wordt gebracht met onaangepast ouderschap, depressie bij de moeder en een verhoogde kans op kindermishandeling. Eenzaamheid kan ook een belangrijke stressfactor zijn die ouders belemmert om consistente, verzorgende, responsieve zorg aan hun kinderen te bieden. Het lijkt misschien dat het vergroten van het aantal mensen die ouders constructieve sociale steun kunnen bieden, de “remedie” zou zijn voor sociaal isolement en eenzaamheid. Ouders kansen bieden om duurzame, positieve sociale banden te creëren en te versterken is noodzakelijk, maar op zichzelf niet voldoende. Ouders kunnen zich eenzaam en geïsoleerd voelen, zelfs wanneer ze omringd zijn door anderen, als relaties emotionele diepte en echte acceptatie missen. Ouders moeten dus de kans krijgen om positieve sociale banden te smeden met ten minste één andere persoon die emotionele, informatieve, instrumentele of spirituele steun biedt, zodat zinvolle interacties kunnen plaatsvinden in een context van wederzijds vertrouwen en respect. Constructieve en ondersteunende sociale banden helpen ouders om zich te beschermen tegen stressoren en ondersteunen verzorgend opvoedingsgedrag dat een veilige hechting bij jonge kinderen bevordert. Daarom zijn goede sociale contacten van ouders gunstig voor zowel de volwassenen als de kinderen.
CONCRETE STEUN IN TIJDEN VAN NODIGHEID
Alle ouders hebben soms hulp nodig – hulp bij de dagelijkse verzorging van kinderen, hulp bij het uitzoeken hoe een baby met koliek te kalmeren, hulp om naar de eerste hulp te gaan als er een zwaar ongeluk gebeurt, hulp bij het beheersen van het eigen humeur als men moe of overstuur is. Wanneer ouders worden geconfronteerd met zeer moeilijke omstandigheden zoals het verliezen van een baan, huisuitzetting, drugsmisbruik, het niet kunnen voeden van hun gezin of trauma’s, hebben zij toegang nodig tot concrete steun en diensten die tegemoet komen aan hun behoeften en helpen de stress te minimaliseren die veroorzaakt wordt door zeer moeilijke uitdagingen en tegenslagen. Ouders helpen bij het identificeren, vinden en ontvangen van concrete steun in tijden van nood helpt ervoor te zorgen dat zij en hun gezin de basisbehoeften krijgen die iedereen verdient om te groeien (bv. gezonde voeding, een veilige omgeving), evenals gespecialiseerde medische, geestelijke gezondheids-, sociale, onderwijs- of juridische diensten.
Wanneer ouders worden geconfronteerd met overweldigende stressvolle omstandigheden, moeten ze hulp zoeken, maar voor sommige ouders is het vragen om hulp niet gemakkelijk. Voor sommige ouders kan het gênant zijn, omdat het voelt als een erkenning van onbekwaamheid; dat ze niet weten hoe ze hun eigen problemen moeten oplossen of voor hun gezin moeten zorgen. Andere ouders zoeken misschien geen hulp omdat ze niet weten waar ze hulp moeten zoeken, of omdat er een stigma kleeft aan de diensten die ze nodig hebben, zoals psychiatrische klinieken, opvanghuizen voor huiselijk geweld of daklozenopvang. Ouders hebben dus ervaringen nodig die hen in staat stellen hun rechten op toegang tot diensten te begrijpen, kennis op te doen van relevante diensten en te leren hoe ze door de dienstverleningssystemen kunnen navigeren. Programma’s voor hulp aan gezinnen en kinderen moeten ouders duidelijk maken dat hulp zoeken geen teken is van zwakte of falen als ouder. Integendeel, hulp zoeken is een stap in de richting van het verbeteren van iemands omstandigheden en het leren beter om te gaan met stress en goed te functioneren, zelfs wanneer men geconfronteerd wordt met uitdagingen, tegenslagen en trauma’s. Wanneer ouders om hulp vragen, is dat een stap in de richting van het opbouwen van veerkracht.
Wanneer ouders hulp zoeken, moet die worden geboden op een manier die de stress niet vergroot. Diensten moeten gecoördineerd, respectvol, zorgzaam en op sterke punten gebaseerd zijn. De op sterke punten gebaseerde praktijk is gebaseerd op de overtuiging dat:
- Het is essentieel om een vertrouwensrelatie te smeden tussen ouders en dienstverleners en tussen dienstverleners die met dezelfde gezinnen werken
- Of het aantal of het niveau van de ongunstige omstandigheden waar ouders mee te maken hebben, ze hebben troeven in en rond hen, hun familie en hun gemeenschap waarop een beroep kan worden gedaan om te helpen de impact van stressvolle omstandigheden te verzachten en de nodige verandering te creëren
- Opvoeders hebben ongerealiseerde hulpbronnen en competenties die moeten worden geïdentificeerd,
- De ouders moeten actieve deelnemers zijn in het veranderingsproces en geen passieve ontvangers van diensten
- De ouders moeten eerst begeleid worden in, en vervolgens leren navigeren door, het complexe web van gezondheidszorg en sociale diensten
- Naast het aanpakken van de individuele moeilijkheden van elke ouder,
- Naast het aanpakken van de individuele moeilijkheden van elke ouder, moeten krachtgerichte hulpverleners de structurele ongelijkheden en omstandigheden die bijdragen aan deze moeilijkheden begrijpen – en eraan werken om die te veranderen
Een krachtgerichte aanpak helpt ouders zich gewaardeerd te voelen, omdat ze erkend worden als kundig en competent. Ze ontwikkelen een gevoel van zelfvertrouwen en zelfredzaamheid omdat ze de kans krijgen hun vaardigheden te ontwikkelen, succes te ervaren en hulp te bieden aan anderen. Daarom moet de toegang tot concrete steun in tijden van nood gepaard gaan met een kwaliteit van de coördinatie en levering van diensten die zijn ontworpen om de waardigheid van ouders te behouden en om hun en hun familie’s gezonde ontwikkeling, veerkracht en vermogen om te pleiten voor en het ontvangen van benodigde diensten en middelen te bevorderen.
KENNIS VAN OUDERSCHAP EN KINDERONTWIKKELING
Geen ouder weet alles over kinderen of is een “perfecte ouder.” Inzicht in opvoedingsstrategieën en de ontwikkeling van kinderen helpt ouders te begrijpen wat ze kunnen verwachten en hoe ze kinderen kunnen bieden wat ze in elke ontwikkelingsfase nodig hebben. Alle ouders en degenen die met kinderen werken, kunnen baat hebben bij het vergroten van hun kennis van en inzicht in de ontwikkeling van kinderen, waaronder:
- fysieke, cognitieve, taal, sociale en emotionele ontwikkeling
- signalen die erop wijzen dat een kind een ontwikkelingsachterstand heeft en speciale hulp nodig heeft
- culturele factoren die van invloed zijn op opvoedingspraktijken en de perceptie van kinderen
- factoren die gezonde kinderresultaten bevorderen of belemmeren
- discipline en hoe het gedrag van kinderen positief te beïnvloeden
Het verwerven van meer kennis over de ontwikkeling van kinderen en het ontwikkelen van grotere vaardigheden in opvoeden zijn met name belangrijk gezien de recente vooruitgang op het gebied van neurowetenschappen, kindergeneeskunde en ontwikkelingspsychologie. Wetenschappers op deze gebieden hebben veel bewijs geleverd van het cruciale belang van de vroege kinderjaren als de periode waarin de basis voor de intellectuele, sociale, emotionele en morele ontwikkeling wordt gelegd. Bovendien blijkt uit talrijke onderzoeken dat deze basis wordt bepaald door de aard van de omgeving van het jonge kind en de ervaringen die de vroege ontwikkeling van de hersenen vormgeven.
Hersenen in ontwikkeling hebben goede voeding nodig, regelmatig geplande slaapperioden, lichamelijke activiteit en een verscheidenheid aan stimulerende ervaringen. Ontwikkelende hersenen hebben ook op elkaar afgestemde, emotioneel beschikbare ouders en andere primaire verzorgers nodig, die de behoeften van jonge kinderen herkennen en daar consequent op reageren, en op een liefdevolle, gevoelige en verzorgende manier met hen omgaan. Dergelijke zorg leidt tot de ontwikkeling van een veilige hechting tussen het kind en de volwassene. Jonge kinderen met een veilige gehechtheid ontwikkelen een gevoel van vertrouwen, voelen zich veilig, krijgen meer zelfvertrouwen en zijn in staat hun omgeving te verkennen omdat ze het gevoel hebben een veilige basis te hebben.
Er zijn talloze longitudinale studies die hebben aangetoond dat ouderlijk gedrag dat leidt tot vroege veilige gehechtheid – en dat warm en gevoelig blijft als kinderen ouder worden – de basis legt voor sociaal-emotionele, cognitieve en morele competenties in alle ontwikkelingsperioden. Wanneer een jong kind bijvoorbeeld interactie vraagt door middel van gebrabbel of gezichtsuitdrukkingen en een ouder reageert op een soortgelijke manier, helpt dit type ouder-kind interactie bij het creëren van neurale verbindingen die later sociaal-emotionele en cognitieve vaardigheden opbouwen. Bovendien heeft vooruitgang in hersenonderzoek aangetoond dat ouderlijk gedrag dat een veilige emotionele band schept, jonge kinderen helpt om met stress om te gaan. Veilige gehechtheid kan een deel van de schade compenseren die jonge kinderen ondervinden als gevolg van trauma’s (bijv. mishandeling of blootstelling aan geweld)
In tegenstelling daarmee leidt ouderlijke zorg die inconsistent, niet reagerend, afstandelijk, vijandig of afwijzend is, tot onveilige gehechtheid. Jonge kinderen die onzekere gehechtheid ervaren, vertonen angst, wantrouwen, bezorgdheid of verdriet en lopen het risico op nadelige effecten op de hersenontwikkeling op de lange termijn, waaronder ontwikkelingsachterstanden, cognitieve stoornissen, gedragsproblemen, psychopathologie en relatieproblemen. Zo is het mogelijk dat jonge kinderen die door volwassenen slechts in beperkte mate gestimuleerd worden om taal te gebruiken en op onderzoek uit te gaan, de neurale paden die het leren ondersteunen, niet volledig ontwikkelen.
Wat ouders doen en hoe ze met kinderen omgaan, is vaak een weerspiegeling van de manier waarop ze zijn opgevoed. Het verwerven van nieuwe kennis over opvoeding en de ontwikkeling van kinderen stelt ouders in staat de impact van hun ervaringen op hun eigen ontwikkeling en hun huidige opvoedingspraktijken kritisch te evalueren, en te overwegen dat er wellicht effectievere manieren zijn om hun kinderen te begeleiden en op hen te reageren. Bovendien stelt het inzicht in de toenemende evidentie over de aard en het belang van vroege hersenontwikkeling zowel ouders als degenen die met kinderen werken in staat om te weten wat jonge kinderen het meest nodig hebben om te gedijen: koesterende, responsieve, betrouwbare en vertrouwensvolle relaties; regelmatige, voorspelbare en consistente routines; interactieve taalervaringen; een fysiek en emotioneel veilige omgeving; en mogelijkheden om te verkennen en te leren door te doen.
SOCIAAL-EMOTIONELE COMPETENTIE VAN KINDEREN
De vroege kindertijd is een periode van zowel grote mogelijkheden als kwetsbaarheid. Ervaringen in de vroege kinderjaren vormen de basis voor de latere gezondheid, het welzijn en het leren. In het verleden lag de nadruk vooral op het aanleren van de academische vaardigheden van jonge kinderen, om ervoor te zorgen dat zij goed voorbereid naar school zouden gaan. In de afgelopen jaren heeft een groeiend aantal onderzoeken echter het sterke verband aangetoond tussen de sociaal-emotionele competentie van jonge kinderen en hun cognitieve ontwikkeling, taalvaardigheden, geestelijke gezondheid en schoolsucces. De dimensies van sociaal-emotionele competentie in de vroege kinderjaren omvatten:
- eigenwaarde – goede gevoelens over zichzelf
- zelfvertrouwen – openstaan voor nieuwe uitdagingen en bereid zijn om nieuwe omgevingen te verkennen
- self-efficacy – geloven dat men in staat is om een actie uit te voeren
- zelfregulatie/zelfbeheersing – regels volgen, impulsen onder controle houden, adequaat handelen op basis van de context
- personal agency – plannen en uitvoeren van doelgerichte acties
- executief functioneren – geconcentreerd blijven op een taak en afleiding vermijden
- geduld – leren wachten
- doorzettingsvermogen – bereidheid om het opnieuw te proberen wanneer eerste pogingen niet succesvol zijn
- conflictoplossing – oplossen van meningsverschillen op een vreedzame manier
- communicatieve vaardigheden – het begrijpen en uiten van een reeks positieve en negatieve emoties
- empathie – het begrijpen van en reageren op de emoties en rechten van anderen
- sociale vaardigheden – vrienden maken en omgaan met anderen
- moraliteit – het leren van een gevoel van goed en fout
Deze dimensies van sociaal-emotionele competentie ontwikkelen zich niet vanzelf. Het verloop van de sociaal-emotionele ontwikkeling – of die nu gezond of ongezond is – hangt af van de kwaliteit van de verzorgende bevestiging en stimulering die een kind ervaart. Talloze onderzoeken tonen aan dat een relatie met een consistente, zorgzame en afgestemde volwassene die de ontwikkeling van deze dimensies actief bevordert, essentieel is voor gezonde sociaal-emotionele resultaten bij jonge kinderen. Het actief bevorderen van sociaal-emotionele competentie omvat activiteiten zoals:
- Het creëren van een omgeving waarin kinderen zich veilig voelen om hun emoties te uiten
- Emotioneel reageren op kinderen en empathie tonen
- Het stellen van duidelijke verwachtingen en grenzen (bijv. “Mensen in ons gezin doen elkaar geen pijn.”)
- Het scheiden van emoties en acties (bijv, “Het is niet erg om boos te zijn, maar we slaan niemand als we boos zijn.”)
- Sociale vaardigheden, zoals anderen begroeten en om de beurt gaan, aanmoedigen en versterken
- Kinderen de kans geven om problemen op te lossen (bijv, “Wat denk je dat je moet doen als een ander kind je uitscheldt?”)
Kinderen die dit soort ervaringen hebben, zijn in staat hun eigen emoties en die van anderen te herkennen, het perspectief van anderen in te nemen en hun opkomende cognitieve vaardigheden te gebruiken om na te denken over gepaste en ongepaste manieren van handelen. Omgekeerd blijkt uit onderzoek dat kinderen die geen volwassenen in hun leven hebben die actief hun sociaal-emotionele competentie bevorderen, geen berouw kunnen voelen of empathie kunnen tonen, geen veilige hechtingen hebben, beperkte taal- en cognitieve vaardigheden hebben en het moeilijk hebben om effectief met hun leeftijdsgenoten om te gaan. Er zijn echter aanwijzingen dat vroegtijdige en passende interventies die zich richten op de sociaal-emotionele ontwikkeling, kunnen helpen de effecten van negatieve ervaringen te verzachten op manieren die leiden tot betere cognitieve en sociaal-emotionele resultaten.
Bezoek deze link voor meer informatie over de 5 Protectieve Factoren.