De rotshyrax (Procavia capensis) zit vol verrassingen. Hoewel hij eruit ziet als een iets robuustere versie van een cavia, is het geen knaagdier. Deze hurkachtige, harige dieren komen voor in Afrika en het Midden-Oosten, waar ze zich graag ophouden in rotsformaties en de schijnbaar onherbergzame hoekjes op steile rotswanden. Rotshyraxen zijn kuddedieren en leven in kolonies van tot wel 80 individuen. Ze worden tot 2 meter lang en wegen ongeveer 10 pond.
Als het dus geen knaagdieren zijn, waar zijn ze dan aan verwant? Lees verder voor de verrassende waarheid over rotshyraxen.
1. Rotshyraxen besteden veel tijd aan zonnebaden. De rotshyrax brengt ongeveer 95 procent van zijn tijd door met rusten. Dit kan in de vorm van stapelen, waarbij de dieren op elkaar gaan liggen in een hol, of zonnebaden in de zon. Beide gedragingen zijn compensaties voor de slecht ontwikkelde thermoregulatie van de hyrax. Zij hebben de neiging in hun holen te blijven tot de zon ’s morgens hoog staat en verlaten hun holen soms helemaal niet op koude, regenachtige dagen.
2. Zij hebben een meerkamerige maag. Hoewel het geen herkauwers zijn, hebben hyraxen een driekamermaag gevuld met symbiotische bacteriën die helpen bij het afbreken van de planten die ze eten. Babyhyraxen worden niet geboren met de bacteriën die ze nodig hebben om plantenmassa te verteren, dus om die te krijgen eten ze de poep van volwassen hyraxen.
3. Ze hebben slagtanden. De rotshyrax heeft een paar lange, puntige slagtandachtige snijtanden. Mannetjes hebben grotere en scherpere slagtanden dan vrouwtjes.
4. Ze zijn verwant aan olifanten en zeekoeien. Moderne hyraxen behoren tot de familie van de Procaviidae, de enige nog levende familie binnen de Hyracoidea. Tijdens het Eoceen bevolkten hyraxen in alle maten de vlakten van Afrika: van een soort ter grootte van een muis tot een ter grootte van een klein paard. Concurrentie van runderen tijdens het Mioceen verdreef deze oude hyraxen. Terwijl sommige hyraxen evolueerden tot de hyraxen die we vandaag de dag kennen, lijken andere hyraxen te hebben geleid tot de families olifanten en sirenes (zeekoeien en doejongs).
Het bewijs voor een gemeenschappelijke voorouder van hyraxen, olifanten en sirenes komt van enkele ongebruikelijke gedeelde kenmerken. Net als olifanten, lamantijnen en doejongs hebben mannelijke hyraxen geen scrotum en blijven hun testikels in hun buikholte genesteld. De slagtanden van hyraxen ontstaan uit de snijtanden, net als die van olifanten; bij de meeste andere getande zoogdieren ontstaan de slagtanden uit de hoektanden. En hyraxen hebben, net als olifanten, afgeplatte, hoefachtige nagels aan de uiteinden van hun tenen, in plaats van de gebogen klauwen die je bij sommige andere zoogdieren ziet.
5. Rotshyraxen hebben gewatteerde, zweterige voeten. Rotshyraxen hebben zwarte, rubberachtige voetzolen die worden bevochtigd door talrijke zweetklieren. De kussentjes komen in het midden omhoog en hebben een zuignapachtig effect, waardoor ze beter grip houden op rotsachtige oppervlakken.
6. Hyraxen zijn niet koosjer. Hyraxen worden in het Oude Testament meerdere malen genoemd, waar wordt beschreven dat ze geen gespleten hoef hebben en daarom niet koosjer zijn. Ten onrechte wordt ook beweerd dat ze op hun kauwen kauwen, waarschijnlijk vanwege de kauwbewegingen die ze maken om te communiceren. En in Spreuken wordt de rotshyrax genoemd als een van de dieren die klein maar buitengewoon wijs zijn: “De rotsdas (een andere naam voor de hyrax) is een volk dat niet machtig is, maar toch woont in de rotsen.”
7. Ze hebben een stinkende klier op hun rug voor communicatie en territoriale markering. De rugklier van de hyrax kan omgeven zijn door zwarte, gele of oranje haren en scheidt een geur af die ze gebruiken om rotsen te markeren. De klier is het meest zichtbaar bij het dominante mannetje en de feromoonproductie uit de klier is het meest intens tijdens het broedseizoen.
8. Hun testikels veranderen met de seizoenen. Rotshyraxen leven in kolonies die meestal worden gedomineerd door een enkel mannetje dat zijn territorium en vrouwtjes agressief verdedigt tegen rivalen. Tijdens het broedseizoen is het dominante mannetje bijzonder territoriaal en agressief en kunnen zijn testikels 20 keer zo groot worden als buiten het broedseizoen.
9. Ze hebben een speciale klauw voor het verzorgen. Hyraxtenen hebben afgeronde, hoefvormige nagels, behalve de binnenste achterteen, die een lange nagel heeft die een verzorgingsklauw wordt genoemd. De verzorgingsklauw wordt gebruikt om door haren te peuteren en jeukende plekken te krabben.
10. Rock hyrax liederen zijn complex en maken gebruik van syntaxis. Rotshyraxen hebben ten minste 21 verschillende vocalisaties, waaronder trillen, piepen, grommen, jammeren, snuiven, twitters, krijsen, grommen en fluiten. De mannetjes zingen ook complexe liederen die meerdere minuten kunnen duren en een territoriaal doel dienen, zoals vogelgezang. Toen onderzoekers keken hoe mannetjes verschillende lettergrepen (jammeren, gniffelen, snuiven, piepen en fluiten) samenvoegen om een lied samen te stellen, ontdekten ze dat de volgorde van de lettergrepen belangrijk was; dat wil zeggen dat hyraxliederen gebruik maken van syntaxis, de manier waarop verschillende elementen worden gecombineerd. Ze ontdekten ook dat hyraxen uit verschillende regio’s verschillende lokale dialecten gebruikten in hun liederen.
Referenties en andere bronnen
Asher, R.J., Novacek, M.J., Geisher, J.H. (2003). “Relaties tussen endemische Afrikaanse zoogdieren en hun fossiele verwanten op basis van morfologisch en moleculair bewijsmateriaal”. J. Mamm. Evol. 10: 131-194. doi:10.1023/A:1025504124129.
Bartholomew, G. and Rainy, M. (1971). Regeling van de lichaamstemperatuur bij de Rotshyrax, Heterohyrax brucei. Journal of Mammalogy 52: 81-95.
Kershenbaum, A., Ilany, A., Blaustein, L., and Geffen, E. (2012). Syntactische structuur en geografische dialecten in de zang van mannelijke rotshyraxen. Proc. R. Soc. B. 279: 2974-2981. doi:10.1098/rspb.2012.0322.
Koren, L. en Geffen, E. “Complexe roep bij mannelijke rotshyraxen (Procavia capensis): een multi-informatie distribuerend kanaal.” Behavioral Ecology and Sociobiology. 63.4 (2009 Feb): p. 581-590. doi: 10.1007/s00265-008-0693-2.
Linderman, E. (2011). “Procavia capensis” (On-line), Animal Diversity Web. Accessed December 20, 2013 at http://animaldiversity.ummz.umich.edu/accounts/Procavia_capensis/.
Olds, N., Shoshani, J. (1982). Procavia capensis. Mammalian Species 171: 1-7.
“Rock Hyrax (Procavia capensis)” On-line, Arkive. Geraadpleegd op 20 december 2013 op www.arkive.org/rock-hyrax/procavia-capensis/.