Hoe Amerika het machtigste land ter wereld werd, in 11 kaarten

We beschouwen het als vanzelfsprekend dat de Verenigde Staten het machtigste land ter wereld zijn, vandaag de dag en misschien wel in de geschiedenis van de mensheid. Het verhaal over hoe dat zo gekomen is, is lang, fascinerend en complex – en wordt vaak verkeerd begrepen. Hier zijn kaarten, gedeeltelijk overgenomen uit “70 kaarten die Amerika verklaren”, die helpen enkele van de belangrijkste momenten en krachten te tonen die hebben bijgedragen tot de opkomst van de VS als enige wereldmacht.

Door een oorlog die Noord-Amerika kwetsbaar maakte voor Britse verovering – en dus klaar voor de expansie van de VS

Zo veel van Amerika’s macht komt voort uit zijn omvang: het is een van de grootste landen op aarde qua bevolking en oppervlakte, en is rijk aan natuurlijke hulpbronnen en menselijk kapitaal. Het is ook in veel opzichten een eilandnatie; omdat het aan zijn grenzen niet met grote bedreigingen wordt geconfronteerd, is het vrijer om zijn macht wereldwijd te projecteren.

Er was geen reden waarom de grenzen van Noord-Amerika moesten worden wat ze zijn. Een belangrijk moment in hoe dat gebeurde was de Frans-Indiaanse Oorlog, destijds slechts een bijzaak in de grotere Zevenjarige Oorlog in Europa. De oorlog eindigde met het opgeven door Frankrijk van zijn uitgestrekte grondgebied op het continent aan Groot-Brittannië en Spanje. Napoleon zou Louisiana terug veroveren en het in 1803 aan de VS verkopen, maar Nieuw-Frankrijk was voorgoed verloren. Nu het Spaanse Rijk al in verval was geraakt, lag het continent open voor verovering door het Britse Rijk en zijn opvolger, de Verenigde Staten.

Image credit: University of Maine

Door het land van de inheemse Amerikanen een eeuw lang te stelen

Natuurlijk was Noord-Amerika niet leeg toen de Europese ontdekkingsreizigers en kolonisten arriveerden – het was gevuld met diverse, al lang gevestigde samenlevingen. Het was heel goed mogelijk geweest dat zij soevereine natie-staten waren geworden, als de VS niet geprobeerd hadden hen van hun land te zuiveren, hun zelfbestuur te ontzeggen en, toen zij eenmaal tot een kleine minderheid waren gereduceerd, hen en hun land onder dwang te assimileren. Deze daden vormen het fundament waarop de Amerikaanse overheersing van Noord-Amerika, en daarmee de Amerikaanse wereldmacht, is gebouwd.

Deze kaart begint met het tonen van het land van de Indianen in 1794, afgebakend per stam en gemarkeerd in groen. In 1795 ondertekenden de VS en Spanje het Verdrag van San Lorenzo, waarbij een groot deel van het continent onder hen werd verdeeld. Wat volgde was een eeuw van rampen voor de inheemse Amerikanen toen hun land stukje bij beetje werd afgepakt. Tegen de tijd dat de VS in 1887 de Dawes Act aannam, waarmee het zelfbestuur van de inheemse stammen werd afgeschaft en assimilatie werd afgedwongen, was er nog maar weinig over.

Image credit: Sam B. Hillard/Sunisup

Door in een andere oorlog land van Mexico af te pakken

Amerikaanse expansiedrift kon maar tot zover gaan. Na de onafhankelijkheid van Mexico in 1821 verwierf het land uitgestrekte, maar grotendeels oningezeten en ongecontroleerd Spaans geclaimd land van het huidige Texas tot Noord-Californië. In die gebieden groeiden de Amerikaanse kolonistengemeenschappen; in 1829 waren zij groter dan het aantal Spaanssprekenden in Mexico’s Texaanse grondgebied. Een kleine opstand van deze Amerikaanse kolonisten in 1835 leidde uiteindelijk tot een volwaardige onafhankelijkheidsoorlog. De kolonisten wonnen en stichtten de Texaanse Republiek, die in 1845 vrijwillig werd samengevoegd met de Verenigde Staten.

Mexico en de VS betwistten echter nog steeds de grenzen van Texas, en president James K. Polk wilde nog meer land in westelijke richting om de slavernij uit te breiden. Hij had ook plannen met Mexico’s Californische grondgebied, waar al een aantal Amerikaanse kolonisten woonden. De oorlog begon in 1846 over het betwiste grondgebied van Texas, maar breidde zich al snel uit tot een groot deel van Mexico. Een harde Mexicaanse generaal nam de macht over en vocht tot het bittere einde door, met als hoogtepunt de invasie van Mexico-Stad door de VS en de inbeslagname van een derde van het Mexicaanse grondgebied, waaronder het huidige Californië, Utah, Nevada, Arizona, New Mexico en Texas. Als de oorlog anders was verlopen, of als Polk niet naar deze Mexicaanse gebieden had gestreefd, zouden de VS nu een veel kleiner land zijn geweest – en misschien zonder kust aan de Stille Oceaan – waardoor ze wereldwijd minder machtig zouden zijn, en dan vooral in het steeds belangrijker wordende gebied rond de Stille Oceaan.

Image credit: Kaidor/Wikipedia

Door te kiezen voor een imperiale macht in Europese stijl

Als er één moment was waarop de VS een wereldmacht werden, dan was het wel de oorlog met Spanje. Het Spaanse Rijk was al een eeuw aan het afbrokkelen, en er was een heftig debat binnen de VS over de vraag of Amerika een imperiale macht moest worden om het te vervangen. Dit debat spitste zich toe op Cuba: pro-imperialisten wilden het land van Spanje kopen of annexeren (vóór 1861 was het plan om er een nieuwe slavenstaat van te maken); anti-imperialisten wilden de Cubaanse onafhankelijkheid steunen.

In 1898 begonnen Cubaanse activisten een onafhankelijkheidsoorlog tegen Spanje, en de VS greep aan hun kant in. Toen de oorlog eindigde met een Spaanse nederlaag, weerhielden anti-imperialisten de VS ervan Cuba te annexeren, maar pro-imperialisten slaagden erin Cuba onder een quasi-imperialistische invloedssfeer te plaatsen; de Amerikaanse basis in Guantanamo Bay is een overblijfsel van deze regeling. De oorlog eindigde ook met de inname door de VS van drie andere Spaanse bezittingen: Puerto Rico, Guam, en de Filippijnen, een enorm en dichtbevolkt eiland in de Stille Oceaan. De VS waren een imperiale mogendheid naar Europees model geworden. Hoewel dit koloniale experiment in eigen land van korte duur en controversieel was, begon het de rol van Amerika als een belangrijke wereldmacht.

Image credit: Anand Katakam

Door kolonialisme in de Pacific – en door Hawaii te stelen

Amerika’s korte experiment met openlijk imperialisme kwam laat in het spel, en richtte zich vooral op een van de laatste delen van de wereld die door Europa waren opgedeeld: de Pacific. Dit begon in Hawaii, toen nog een onafhankelijke natie. Amerikaanse zakenlieden grepen de macht in een staatsgreep in 1893 en vroegen de VS om het te annexeren. President Cleveland weigerde een andere natie te veroveren, maar toen William McKinley aantrad stemde hij ermee in en nam Hawaii in, de eerste van verschillende Pacific-overnames. Japan deed al snel mee aan de race om de Stille Oceaan en nam veel eilanden in Europese handen in beslag, met als hoogtepunt deze kaart uit 1939, twee jaar voordat Amerika zich aansloot bij de Tweede Wereldoorlog.

Image credit: Emok

Omdat de Eerste Wereldoorlog Europa verwoestte – en niet de VS

Eeuwenlang was de wereld verdeeld geweest tussen verschillende rivaliserende wereldmachten. Geen enkel land had de hoop om in zo’n systeem de enige wereldmacht te worden. De Eerste Wereldoorlog was het begin van het einde van dat tijdperk. Deze zes stippen stellen niet alleen de belangrijkste deelnemers aan de eerste wereldoorlog voor, maar ook de landen die toen de grootmachten van de wereld waren. Een zevende grootmacht, het Ottomaanse Rijk, werd als gevolg van de oorlog volledig ontmanteld. (China, misschien nog een grote mogendheid, was al enige tijd in verval.) Zoals u ziet, hebben de verwoesting van de oorlog en de enorme oorlogsschulden de economieën van de grote mogendheden absoluut verwoest – behalve die van de Verenigde Staten en het nog altijd machtige Britse Rijk.

Image credit: Stephen Broadberry/Mark Harrison

Omdat de Tweede Wereldoorlog Europa en Azië verwoestte

Het is onmogelijk om de tol van de Tweede Wereldoorlog volledig in één metriek te vangen, maar deze kaart van militaire doden kan dienen als een veelzeggende steno. Hoewel de oorlog vreselijk duur was voor alle betrokkenen, werden de menselijke kosten onevenredig zwaar gevoeld door de twee belangrijkste Asmogendheden – Duitsland en Japan – en in het bijzonder door de Sovjets en de Chinezen, alsmede door andere landen in Oost-Europa en Oost-Azië die in de oorlogsmachines verstrikt raakten. Deze militaire doden zijn slechts een indicatie van de veel grotere tol aan doden in beide continenten als gevolg van oorlog, hongersnood en genocide, alsmede economische en ecologische verwoesting. Hoewel ook de Amerikanen een hoge prijs betaalden – 400.000 militairen vonden de dood – kwamen de VS veel sterker uit de oorlog tevoorschijn door de neergang van alle anderen.

Image credit: Tyson Whiting

Omdat het Europese kolonialisme instortte – maar niet het Amerikaanse of Russische imperium

Deze geanimeerde kaart die de opkomst en ondergang van het Europese (en ook het Japanse en Ottomaanse) imperialisme laat zien, is de hele tijd fascinerend, maar vanaf 1914 tot het einde wordt het pas echt interessant. In slechts een paar jaar na de Tweede Wereldoorlog stort het eeuwenlange project van het Europese kolonialisme bijna volledig in. Daar waren vele redenen voor: de opkomst van onafhankelijkheidsbewegingen in Latijns-Amerika, vervolgens in Afrika en Azië; de ineenstorting van de Europese economieën die hen naar huis trokken; en, met naoorlogse koloniale tegenslagen zoals de Suez-crisis van 1956, een gevoel dat de nieuwe wereldorde het kolonialisme niet langer zou tolereren. Hoe dan ook, de wereld bleef achter met twee enorme landrijken die toevallig Europese wortels hadden: de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie.

Image credit: Asuros

Door de Koude Oorlog de wereld op te delen

Na de wereldoorlogen en het einde van het kolonialisme ging het mondiale systeem van vele concurrerende machten naar precies twee: de VS en de Sovjet-Unie. Beide hadden concurrerende ideologieën, concurrerende belangen in Europa en Azië, en diep wederzijds wantrouwen. Hoewel dat normaal gesproken tot oorlog had kunnen leiden, weerhield de gruwelijke kracht van kernwapens hen van een regelrechte strijd. In plaats daarvan wedijverden de VS en de Sovjet-Unie om wereldwijde invloed.

De vrees van Amerika en de Sovjet-Unie voor een wereldwijde strijd werd een zichzelf vervullende voorspelling: beide lanceerden staatsgrepen, steunden opstanden, steunden dictators en namen deel aan oorlogjes bij volmacht in bijna elke uithoek van de wereld. Beiden bouwden een systeem op van allianties, offshore bases en machtige legers, die elk van hen in staat stelden macht over de hele wereld te projecteren.

In 1971 waren de VS en de Sovjet-Unie in een patstelling beland; deze kaart toont de wereld zoals die volkomen verdeeld was. In 1979 vielen de Sovjets Afghanistan binnen; een jaar later stelde Ronald Reagan zich kandidaat als president, met de belofte een einde te maken aan de détente en de Sovjet-Unie te verslaan. De Sovjet-Unie viel, samen met veel van haar attributen van wereldmacht, uiteen – en de Verenigde Staten bleven achter met een enorme mondiale architectuur van militaire en diplomatieke macht die plotseling onbetwist was.

Image credit: Minnesotan Confederacy

Omdat Europa zich verenigde onder de door de Amerikanen gedomineerde NAVO

In 1948 blokkeerde de Sovjet-Unie Berlijn van West-Duitsland. Het jaar daarop sloten de West-Europese grootmachten zich aan bij de VS en Canada en ondertekenden een collectieve defensie – de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie – bedoeld om Sovjetagressie af te schrikken en tegenwicht te bieden aan de Sovjet-Unie in Europa. Tijdens de Koude Oorlog breidde het verdrag zich uit tot vrijwel alle Europese landen ten westen van het Sovjetblok. Dit kan een nieuwe oorlog in Europa hebben afgewend door de belofte dat de VS elk lid zou verdedigen zoals het zijn eigen grondgebied zou verdedigen. Ook werd West-Europa, ooit een geheel van onafhankelijke mogendheden die elkaar en de Verenigde Staten bestreden, verenigd tegen een gemeenschappelijke dreiging – en geleid door het machtigste lid, de Verenigde Staten.

Die dynamiek veranderde niet echt na het einde van de Koude Oorlog. De NAVO breidde zich uit en kreeg er nieuwe leden bij in Midden- en Oost-Europa, die nog steeds bang waren voor Rusland. De NAVO waarborgt de stabiliteit van Europa en de veiligheid van haar leden, maar tegen een prijs: De Europese naties zijn nu afhankelijk van, en dus gebonden aan, Amerikaanse macht. Deze dynamiek speelt op verschillende plaatsen in de wereld – Zuid-Korea en Japan zijn op vergelijkbare wijze aan de VS gebonden door middel van veiligheidsovereenkomsten en Amerikaanse militaire bases, bijvoorbeeld – maar is het duidelijkst in Europa.

Image credit: Arz

Door meer uit te geven aan defensie dan de volgende twaalf landen samen

Een andere manier om de status van Amerika als de enige supermacht ter wereld te laten zien, is zijn militaire budget: groter dan de volgende twaalf militaire budgetten op aarde, bij elkaar opgeteld. Dat is deels een erfenis van de Koude Oorlog, maar het is ook een weerspiegeling van de rol die de VS op zich heeft genomen als garant van de mondiale veiligheid en de internationale orde. Zo hebben de VS er sinds 1979 een officieel militair beleid van gemaakt om de olietransporten uit de Perzische Golf te beschermen – iets waarvan de hele wereld profiteert. Terzelfder tijd breiden andere mogendheden hun leger snel uit. Met name China en Rusland moderniseren en breiden hun strijdkrachten in hoog tempo uit, waarmee zij impliciet de wereldwijde Amerikaanse dominantie en de door de VS geleide orde uitdagen.

Image credit: International Institute for Strategic Studies/Agence France-Presse

Dankzij Amerika’s wetenschappelijke voorsprong – en zijn democratie, creativiteit, en aantrekkingskracht voor immigranten

De VS zijn zo machtig om andere redenen dan zijn omvang, zijn militaire macht, en zijn wereldwijde systeem van allianties en bases – hoewel die zeker belangrijk zijn. Er is ook de enorme voorsprong van Amerika op het gebied van wetenschappelijk onderzoek, dat zowel een stimulans als een uitdrukking is van zijn technologische en economische voorsprong op een groot deel van de rest van de wereld; het is ook een indicator van innovatie in ruimere zin. Een onvolmaakte maar veelzeggende samenvatting daarvan is de enorme voorsprong van de VS in Nobelprijzen vanaf het begin in 1901 tot 2013, toen ik deze kaart maakte (de VS hebben hun Nobelvoorsprong sindsdien niet verloren). De VS hebben 371 Nobelprijzen gewonnen, vooral in de wetenschappen; de VS vertegenwoordigen dus 4 procent van de wereldbevolking maar 34 procent van de Nobelprijswinnaars. Dit is het resultaat van vele factoren: rijkdom, een cultuur en economie die innovatie aanmoedigen, onderwijs, omvangrijke door de staat en de particuliere sector gefinancierde onderzoeksprogramma’s, en een politieke cultuur die al lang hoogopgeleide migranten aantrekt. Al deze factoren dragen op meer manieren bij aan de Amerikaanse rijkdom en dus macht dan alleen Nobelprijzen, maar alleen al het aantal Amerikaanse laureaten is een teken van de Amerikaanse voorsprong daar.

Image credit: Max Fisher

View all stories in World