Als je ’s nachts naar de hemel kijkt, zie je enorme afstanden, zelfs met je blote oogbol. Maar wat is het verste object dat je met je blote oog kunt zien? En wat als je hulp krijgt van een verrekijker, een telescoop, of zelfs van de Hubble ruimtetelescoop.
Zittend op zeeniveau, bevindt je hoofd zich op een hoogte van 2 meter, en lijkt de horizon zo’n 3 mijl, of 5 km ver weg. We kunnen verder weg gelegen objecten zien als ze hoger zijn, zoals gebouwen of bergen, of als we hoger in de lucht zijn. Als je 20 meter hoog bent, strekt de horizon zich uit tot ongeveer 11 km. Maar we kunnen met het blote oog objecten in de ruimte zien die nog verder weg zijn. De maan staat op 385.000 km afstand en de zon op maar liefst 150 miljoen km. Het verste object in het zonnestelsel dat we zonder telescoop kunnen zien, en dat helemaal hier op aarde zichtbaar is, is Saturnus op 1,5 miljard km afstand.
In de donkerste omstandigheden kan het menselijk oog sterren van magnitude 6,5 of hoger zien. Dat komt neer op ongeveer 9.000 individuele sterren. Sirius, de helderste ster aan de hemel, staat op 8,6 lichtjaar. De verste heldere ster, Deneb, is ongeveer 1500 lichtjaar van de aarde verwijderd. Als iemand nu naar ons zou kijken, zou hij de verkiezing van de 52e paus, de heilige Hormidas, in de 6e eeuw kunnen zien.
Er zijn zelfs een paar echt heldere sterren in het bereik van 8000 lichtjaar, die we zonder telescoop misschien maar net kunnen zien. Als een ster ontploft, kunnen we hem veel verder weg zien. De beroemde 1006 supernova was de helderste in de geschiedenis en werd geregistreerd in China, Japan en het Midden-Oosten.
Het was in totaal 7.200 lichtjaar weg en was overdag te zien. Er zijn zelfs grote structuren die we kunnen zien. Buiten het melkwegstelsel ligt de Grote Magelhaense Wolk op 160.000 lichtjaar en de Kleine Magelhaense Wolk op bijna 200.000 lichtjaar afstand. Helaas voor ons in het noorden zijn deze alleen zichtbaar vanaf het zuidelijk halfrond. Het verste dat we met het blote oog kunnen zien is Andromeda op 2,6 miljoen lichtjaar, dat er bij een donkere hemel uitziet als een vage klodder.
Als we vals spelen en een beetje hulp krijgen, bijvoorbeeld met een verrekijker – kun je magnitude 10 zien – zwakkere sterren en sterrenstelsels op meer dan 10 miljoen lichtjaar afstand. Met een telescoop kun je veel, veel verder zien. Met een gewone 8-inch telescoop kun je de helderste quasars zien, op meer dan 2 miljard lichtjaar afstand. Met behulp van zwaartekrachtlenzen kan de verbazingwekkende Hubble-ruimtetelescoop sterrenstelsels zien, ongelooflijk ver weg, waar het licht ze slechts honderden miljoenen jaren na de oerknal heeft achtergelaten.
Als je in andere golflengten zou kunnen zien, zou je andere afstanden kunnen zien. Gelukkig voor onze kostbare stralingsgevoelige organen worden gamma- en röntgenstralen door onze atmosfeer geblokkeerd. Maar als je in dat spectrum kon kijken, kon je objecten zien die miljarden lichtjaren verderop explodeerden. En als je in het radiospectrum zou kunnen kijken, zou je de kosmische achtergrondstraling kunnen zien, die ons in alle richtingen omringt en de rand van het waarneembare heelal markeert.
Zou dat niet cool zijn? Nou, misschien kunnen we dat… een klein beetje. Zet uw televisie aan, een deel van de ruis op het scherm is juist deze achtergrondstraling, het nagloeien van de Big Bang.