Hoofdstem en Borststem uitgelegd door Andy Follin
Heb ik twee stemmen?
Nee, maar je stem kan op verschillende manieren geluid maken.
De termen ‘hoofdstem’ en ‘borststem’ dateren van honderden jaren geleden, uit een tijd dat er nog weinig begrip was van hoe de stem werkte. Zonder wetenschappelijke kennis waren beschrijvingen van de stem sterk gebaseerd op de geluiden en sensaties die zangers hoorden en voelden als ze zongen.
Het grote probleem met het gebruik van de termen ‘hoofd’ en ‘borst’ is dat het suggereert dat het mechanisme voor de geluidsproductie van plaats verandert van ergens in de borst naar ergens in het hoofd – wat niet het geval is. Geluid wordt altijd gemaakt door de stemplooien (stembanden) in het strottenhoofd (de stemdoos) – dat zich in de keel bevindt.
Dezer dagen, met modern wetenschappelijk onderzoek, hebben we een veel duidelijker idee van hoe we geluid maken, dus we weten dat ‘hoofdstem’ en ‘borststem’ niet langer accuraat beschrijven wat er gebeurt. Als gevolg daarvan worden deze termen geleidelijk aan niet meer gebruikt door stemprofessionals.
de sympathische trilling die in het borst- en hoofdgebied wordt gevoeld is een effect, niet de oorzaak
Maar sommige docenten en zangers gebruiken nog steeds de woorden ‘hoofd’ en ‘borst’ om de stem te beschrijven. Die termen zijn er al vele jaren en ze zullen waarschijnlijk niet snel verdwijnen. Dat is geen probleem – zolang je maar begrijpt dat de stem daar niet wordt geproduceerd.
Wanneer we zingen, voelen we vibratie. De trilling van de stemplooien wordt via spieren doorgegeven aan verschillende vaste punten in het lichaam (waaronder de borstkas en het hoofd) en die gebieden trillen mee met de stemplooien. Maar de sympathische trilling in de borstkas en het hoofd is een gevolg, niet de oorzaak. Helaas begrijpen zangers (en sommige leraren) de aard van het effect niet en proberen ze de stem te ‘plaatsen’ om die trillingen te voelen, wat leidt tot allerlei verwarringen en misverstanden.
- Lees artikel: Wat kan ik mijn stem niet ‘plaatsen’?
Misschien is het antwoord op deze kwestie om te spreken van een ‘hoofd-voelende’ stem en een ‘borst-voelende’ stem, wat de zaken wat zou verduidelijken.
Wat betekenen ‘hoofd’ en ‘borst’?
De termen ‘hoofd’ en ‘borst’ zijn een poging om de verschillende sensaties te verklaren die we voelen als we zingen, maar die termen zijn te simplistisch om de complexe aard van zingen uit te leggen – het is duidelijk dat we in staat zijn om meer dan twee basistypen geluid te maken.
Dit brengt docenten en zangers ertoe om over andere ‘stemmen’ te praten – Falsetto, Middle, Mix etc. Het grootste probleem hierbij is (zoals je zult begrijpen uit de overvloed aan ‘informatie’ op het internet) dat er geen consensus is – sommigen zeggen dat er twee verschillende ‘stemmen’ zijn (voornamelijk Borst en Hoofd, hoewel sommigen ze verwarrend genoeg Borst en Falsetto noemen), terwijl anderen zeggen drie (Borst, Hoofd en Midden) en sommigen zelfs spreken van vier (Borst, Midden, Hoofd, Falsetto).
In al deze gevallen is het moeilijk vast te stellen wat men precies probeert te beschrijven – is het de toon, de toonhoogte, het timbre, het volume, de sensatie, de productie?
Om de stem echt te begrijpen, hebben we een gedetailleerder begrip nodig van het betrokken fysische mechanisme.
Wat gebeurt er als we zingen
Als we zingen, produceren we een trilling bij de stemplooien. Deze trilling ontstaat doordat een stroom adem onder druk de stemplooien in een regelmatige cyclus naar elkaar toe zuigt en uit elkaar blaast. De manier waarop de stemplooien trillen staat bekend als het vocale mechanisme. Het aantal trillingen per seconde noemen we toonhoogte.
Deze trilling wordt vervolgens versterkt en gevormd in de ruimte erboven – de keel- en mondholte, die het Vocaal Traktaat wordt genoemd.
Bij dit proces zijn vele lichaamsdelen betrokken, die allemaal signalen naar de zanger zenden in termen van de hoeveelheid inspanning die ermee gemoeid is en de sensatie van de trilling. Nogmaals, hoewel deze sensaties zeer nuttig zijn voor de zanger als controle-instrumenten, zijn het effecten, geen oorzaken.
Elk geluid dat we met de stem maken kan nauwkeurig worden gedefinieerd in termen van hoe de stemplooien trillen (het stembereik), en hoe dat geluid wordt veranderd in het spraaktractaat, waardoor wat we een stemkwaliteit noemen ontstaat.
Power – Source – Filter
Estill Voice Training™ beschrijft het proces van zingen in termen van het Power – Source – Filter model van intonatie.
- Power – ademdruk brengt de stemplooien in trilling.
- Bron – stemplooitrilling genereert een toonhoogte en boventonen
- Filter – stembandstructuren vormen de trilling tot klinkers, medeklinkers en stemkwaliteit
Vocaal mechanisme (Bron)
- Lees artikel: Wat zijn vocale registers?
‘Register’ is een term die wordt gebruikt om een geluid of een reeks geluiden te beschrijven die vergelijkbare akoestische en/of fysieke kenmerken hebben. Ik bespreek het onderwerp stemregisters uitgebreid in het artikel bovenaan deze pagina, en ik raad je ten zeerste aan om dat te lezen voordat je verder gaat.
Maar voor het doel van deze pagina is het voldoende om te weten dat de stemplooien op een aantal manieren kunnen trillen. Deze verschillende trilpatronen staan bekend als Laryngeale Mechanismen.
trillingen worden gevormd in het strottenhoofd, niet in het hoofd of de borst
Laryngeal Mechanisms zijn genummerd (van 0 tot 3) om het probleem te vermijden dat ze naar lichaamsdelen worden genoemd – het is dan gemakkelijker voor zangers om te begrijpen (en te voelen) dat de trillingen worden gevormd in het strottenhoofd, niet in het hoofd of de borst.
Wanneer we van toonhoogte veranderen, rekken en ontspannen de stemplooien zich – een hogere toonhoogte vereist meer rek, een lagere toon minder. Hoewel flexibel, hebben de stemplooien nog steeds fysieke beperkingen en zullen ze bij bepaalde toonhoogten vaak van het ene mechanisme in het andere overgaan.
Bij een ongetrainde zanger zijn deze overgangen te horen als ‘breaks’, ‘cracks’ en ‘yodels’. Een geoefende zanger herkent deze ‘overgangspunten’ en leert ze te verbloemen of te benutten.
Vocal Tract (Filter)
Het spraakkanaal is de belangrijkste resonator van de stem, waar de trillingen van de stemplooien worden versterkt en gevormd.
Het spraakkanaal wordt gedefinieerd als de keelholte (pharynx) en de mondholte en omvat onder andere de tong, de lippen en het zachte gehemelte. Het strekt zich uit van het niveau van de stemplooien tot de voorkant van de lippen.
Naast resonantie en versterking geeft het spraakkanaal de stem ook vorm in patronen die we herkennen als klinkers, medeklinkers en stemkwaliteit.
Kwaliteit van de stem
Kwaliteit van de stem is de term die wordt gebruikt om het geluid te beschrijven dat het resultaat is van de interactie tussen de vibratie van de stemplooien en de vorm van het spraakkanaal.
Door het aantal structuren dat betrokken is bij het spraakkanaal, zijn we in staat om de basisklank van de stemplooitrilling met grote variatie en subtiliteit te modificeren, waardoor we vele stemkwaliteiten krijgen – zeker meer dan slechts twee!
In Estill Voice Training™ definiëren we zes willekeurige stemkwaliteiten – Speech, Falsetto, Sob, Twang, Opera en Belt – die zich elk in meer of mindere mate lenen voor een specifiek muziekgenre. Het is belangrijk op te merken dat dit slechts verschillende ‘uitgangspunten’ zijn – het is geen uitputtende lijst!
De eenvoudigste manier om stemkwaliteit te begrijpen is misschien wel om de bron (stemregister) en het filter (instelling van de spraakkanalen) te zien als ‘ingrediënten’ en de stemkwaliteiten als ‘recepten’.
Hoofd- en borststem of register?
Zijn ‘hoofd’ en ‘borst’ nu Vocal Registers of Stemkwaliteiten? De verwarring is dat de termen worden gebruikt om beide te beschrijven – je hoort zangers en leraren verwijzen naar ‘hoofdstem’ EN ‘hoofdregister’ alsof het hetzelfde is.
In het algemeen, als ze verwijzen naar ‘hoofd’ en ‘borst’ register, identificeren ze eigenlijk verschillende Laryngeale Mechanismen. Er ontstaat dan verwarring omdat elk van die mechanismen kan worden gebruikt om meer dan één stemkwaliteit te produceren.
Het is onmogelijk te zeggen waar elke individuele docent of zanger op doelt als hij de woorden ‘hoofd’ en ‘borst’ gebruikt, maar we kunnen het veralgemenen met de volgende definities:
- Head / Chest Register – Laryngeal Mechanism
- Head / Chest Voice – Voice Quality
te simplistisch om voldoende te zijn voor een elitezanger
Hoewel de termen ‘head’ en ‘chest’ nog steeds zinvol kunnen zijn voor zangers in termen van de sensaties die ze voelen, zijn ze duidelijk te ongenuanceerd om de verscheidenheid aan geluiden die we kunnen maken volledig te beschrijven. De terminologie is eenvoudig voor beginners, maar te simplistisch om voldoende te zijn voor een topzanger.
Het doel van stemtraining is om de klanken die je maakt op heel subtiele manieren te kunnen controleren, en dat moet gebaseerd zijn op een grondig en objectief begrip van de larynxmechanismen, hoe die kunnen worden gemanipuleerd en hoe ze interageren met de resonanties van het spraakkanaal, niet op vage, onnauwkeurige, subjectieve beeldspraak.
Het hebben van onafhankelijke, geïsoleerde controle over het stemmechanisme en de stembandstructuren geeft de zanger de mogelijkheid om zijn geluid naar believen te mengen en aan te passen.
Door te begrijpen hoe de stem eigenlijk werkt, vervangt Estill Voice Training™ de vage en onnauwkeurige concepten van Hoofdstem en Borststem door een nauwkeurig begrip van de stemplooien en hoe ze trillen, en hoe andere structuren dat geluid kunnen vormen – waardoor de zanger volledige controle krijgt over zijn toon, bereik en dynamiek.