25 januari 2002 — Hij was een meedogenloos man die een ellendige dood stierf.
Meer dan 2000 jaar nadat Herodes de Grote op 69-jarige leeftijd bezweek, zijn artsen er nu achter waaraan de koning van het oude Judea precies stierf: een chronische nierziekte, gecompliceerd door een zeer ongemakkelijk geval van met maden geïnfecteerde gangreen van de genitaliën.
De aanwijzingen voor de diagnose van Herodes werden opgesomd in oude geschiedenisboeken en omvatten volgens Jan Hirschmann, de hoofddiagnosticus in deze zaak, “intense jeuk, pijnlijke darmproblemen, ademnood, stuiptrekkingen in alle ledematen en gangreen van de geslachtsdelen.”
Zeldzame aandoening
Hirschmann, die arts is bij het Veterans Affairs Puget Sounds Health Care System in de staat Washington, zei dat de chronische nierziekte bijna alle symptomen van Herodes kon verklaren. Hij zei echter dat het gangreen van de koning (nu een zeldzame aandoening die bekend staat als gangreen van Fournier) niet kon worden verklaard door een nierziekte en “ongebruikelijk” was.
Hirschmann vermoedt dat een van de drie aandoeningen waarschijnlijk Fournier’s gangreen in de “privé delen” van de leider heeft gebracht. Een infectie in Herodes’ onderbuik kan zich hebben verspreid naar zijn liezen en rectale delen (Herodes zou hebben geklaagd over buikpijn).
Hij kan seksueel gonorroe hebben opgelopen, wat kan hebben geleid tot een infectie van de urethra – de buis die de blaas met de buitenwereld verbindt. Door deze infectie kan urine in het lichaam van de koning zijn gaan lekken, waardoor bacteriën zich verspreiden.
Ten slotte, omdat de koning volgens de verslagen “een vreselijke behoefte had om zichzelf te krabben”, zou dit krabben gangreen direct in het gebied hebben kunnen brengen.
De verslagen geven ook aan dat de zwelling in de lies van de leider verder werd geteisterd door een wormbesmetting. Hirschmann zegt dat wat eruit zag als “wormen” in feite versnipperde stukjes huid kunnen zijn geweest, hoewel er volgens hem een mogelijkheid is dat ze echt waren.
“Er kunnen maden zijn geweest die zich voedden met het weefsel,” zei Philip Mackowiak, hoofd van het Medical Care Clinical Center van het Veterans Affairs Maryland Healthcare System, die toezicht houdt op een jaarlijkse conferentie in het centrum om historische figuren te diagnosticeren. “Het is moeilijk te weten hoe lang hij leed, maar het waren waarschijnlijk maanden, mogelijk een paar jaar.”
Paranoïde tiran
Sommigen zouden kunnen zeggen dat Herodes, die in 4 v. Chr. stierf, een onaangenaam einde verdiende.
Flavius Josephus, een Joodse historicus die ruwweg 100 jaar na zijn dood over de beruchte koning schreef, beschreef de leider als een productieve, succesvolle bouwer in zijn jeugd die in toenemende mate paranoïde en meedogenloos werd tijdens het laatste decennium van zijn 36-jarige bewind.
“Het grootste probleem was dat hij te vaak trouwde en dat elke vrouw prinsen voortbracht die samenspanden om nummer 1 te worden,” zei Paul Maier, een professor in de oude geschiedenis aan de Western Michigan University die een boek over Josephus’ geschriften publiceerde. “Het maakte Herodes tot een tiran en het huis van Herodes tot een puinhoop.”
Herodes de Grote doodde uiteindelijk drie van de zonen van zijn 10 vrouwen. Toen de broer van zijn favoriete vrouw, Mariamme, zijn verdenkingen wekte, nodigde hij de hogepriester uit voor een zwempartij en liet zijn mannen, tijdens een ruw potje polo, de broer verdrinken.
Daarna liet Herodes de grootvader van Mariamme vermoorden en tenslotte vermoordde hij zijn meest geliefde vrouw, omdat hij vermoedde dat Mariamme hem had verraden.
De leider is waarschijnlijk het meest berucht vanwege de “Moord op de Onnozele Kinderen”, zoals beschreven in het evangelie van Matteüs. Toen Herodes hoorde dat in Judea een nieuwe koning der Joden was geboren, beval hij alle mannelijke kinderen van Bethlehem van twee jaar of jonger te doden.
Toen hij zich realiseerde dat zijn eigen dood nabij was, gaf Herodes zijn zuster opdracht de belangrijkste mannen van aanzien uit alle delen van het land in een grote arena bijeen te brengen en beval hen te doden zodra hij zou sterven.
“Dit was om elk feest bij zijn dood te ontmoedigen,” legde Maier uit. “In die tijd was hij een wandelende encyclopedie van ziekten.”
Hot Oil Therapy
In een poging zijn kwalen af te wenden, riep Herodes de Grote de beste artsen van het land aan zijn zijde. Het medische team besloot de koning in een bad met hete olie te leggen, wat natuurlijk niet hielp en hem zelfs tijdelijk blind maakte.
“In die tijd geloofde men dat gezondheid en ziekte allemaal afhingen van de interactie tussen de vier vitale humoren – bloed, zwarte gal, gele gal en slijm,” zei Mackowiak. “Dus vermoedelijk dachten ze dat het oliebad zou kunnen helpen om deze onbalans van zijn vitale humoren te genezen.”
Een paar duizend jaar later bespraken hedendaagse artsen wat de juiste behandelingen voor de koning zouden kunnen zijn geweest, waaronder nierdialyse en chirurgische verwijdering van zijn gangreen, op een speciale klinische pathologische conferentie vandaag aan de Universiteit van Maryland School of Medicine. Elk jaar kiest Mackowiak een nieuwe historische figuur om de mogelijke diagnose en behandeling te bespreken. Vorig jaar was het onderwerp de Romeinse keizer Claudius.
“Ik denk dat de oefening artsen leert om nederig te zijn,” zei Mackowiak. “We kunnen zien hoe elke generatie medische wetenschappers er absoluut van overtuigd is dat ze de antwoorden hebben gevonden. Maar het is duidelijk dat dit een vakgebied is waar je voortdurend moet leren.”