Als ik een van mijn collega’s op de universiteit een koe zou noemen – niet dat ik ooit in die verleiding ben gekomen, natuurlijk – zou dat ongetwijfeld een grote belediging zijn en een boos telefoontje naar de afdeling Personeelszaken betekenen.
Maar in de oudheid zou dat als een groot compliment worden opgevat, vooral in het Egypte van de farao’s. En de koe godin kan een licht werpen op meer dan één beroemd verhaal in de Bijbel.
Voor de Egyptenaren was de godin Hathor een koe godin die alles vertegenwoordigde wat zij goed zagen in de vrouwelijke identiteit. Ze vertegenwoordigde vruchtbaarheid en moederschap, natuurlijk, maar ook liefde, vreugde, muziek, de dans en alles wat mooi was.
Voor een landbouwvolk was een koe een belangrijk dier, omdat het melk, vlees, hoorn en huiden leverde, en dus werd een koe door de Egyptenaren opgevat als een voedende kostwinner als een gulle moeder. Als de godin van de koe zorgde Hathor voor haar volk.
Archeologie suggereert dat er meer meisjes naar haar werden vernoemd dan meisjes met welke andere naam dan ook, en haar priesterschappen konden zowel door vrouwen als mannen worden gediend.
Hathor werd geassocieerd met de zonnegod Ra, nu eens als zijn moeder en dan weer als zijn dochter. Elke morgen baarde zij de zonnegod Ra, die zijn zonneboot langs de hemel bestuurde, en ’s nachts vertegenwoordigde zij de sterren van de Melkweg, de “Nijl aan de hemel.”
Misschien vanwege haar associatie met de avond werd zij geassocieerd met de dood, en zij is vaak te vinden op de muren van adellijke graftombes, waar zij de pas gestorvenen verwelkomt in het aangename hiernamaals met offers van eten en drinken.
De vroegste voorstelling van Hathor als een vriendelijke koe is misschien wel te vinden op het Narmer Palet, een groot leistenen schild dat de eerste koning van het pas verenigde Egypte, Narmer-Menes, voorstelt. De koning is afgebeeld in een traditionele pose, terwijl hij de hoofden van zijn vijanden inslaat. Maar boven zijn hoofd is een afbeelding van zijn troon, die tussen een paar koeien staat.
De Egyptenaren zagen hun rijk als bestaande uit twee helften, Opper-Egypte of de lange rivieroevers die diep Afrika in liepen, en Neder-Egypte, of de Nijldelta. Deze twee delen van het koninkrijk werden de Twee Dames genoemd en een van de titels van de koning was dan ook Heer van de Twee Dames. Het paar Hathor-koeien dat de troon van de koning op het palet ondersteunt, suggereert dat zij beschermgodinnen waren.
Zoals mensen van beide geslachten, was Hathor niet een en al warmte en vriendelijkheid.
De mythologie vertelt ons dat eens de mannen op aarde samenspanden tegen de zonnegod Ra. Als een beschermende moederfiguur werd Hathor gezonden om op en neer langs de Nijl te doden en te vernietigen, en iedereen uit te roeien die zich verzette tegen de koning der goden. De slachting onder de mensen werd zo groot en intens dat de hoge goden de straf opgaven, opdat de mensheid niet zou worden vernietigd.
Dus overspoelden zij de Nijl met rood gekleurd bier, dat op bloed leek, en Hathor dronk het gulzig op. Zij raakte spoedig bedwelmd en viel flauw, waarmee de slachting eindigde. De volgende dag hadden zowel de mensen als de goden hun lesje geleerd en keerde zij terug naar haar vriendelijker verschijningsvormen als moeder, echtgenote en minnares.
Zoals in veel Egyptische culten werd heket of bier dagelijks gebruikt als offer aan Hathor in haar tempels, zodat het gebruik van bier om de godin gunstig te stemmen en te verwennen, thematisch gezien zinvol is.
De interessante parallel met de mythe van de vernietiging van Hathor is te vinden in de Hebreeuwse Bijbel, in Genesis 41, waar Farao een droom heeft van zeven slanke en vette koeien die de Nijl opkomen. Kort daarna ziet hij zeven uitgemergelde koeien, die de vette koeien opeten. Dit wordt gevolgd door een soortgelijke droom waarin zeven verspilde korenaren, waarmee tarwe wordt bedoeld, zeven volle korenaren opslokken.
De aartsvader Jozef interpreteert de dromen juist om aan te geven dat er zeven jaren van overvloed zullen zijn, gevolgd door zeven jaren van hongersnood in het land. Het iconische beeld van de koe in de Nijl, die zowel voedsel voor het land als vernietiging voor het land betekent, herinnert aan de gelijksoortige dubbele functie van Hathor de koe godin in haar eigen verhaal. Welk verhaal het eerst kwam is onmogelijk te zeggen.
Niet de minste aanroeping tot Hathor was voor hen die op zoek waren naar liefde, om welke reden de Grieken haar in verband brachten met Aphrodite. Wie een intieme vriend zocht, kon haar aanroepen, en een van haar overgeleverde hymnen spreekt daarover als volgt:
“Ik prijs de Gouden, ik aanbid Haar majesteit,
“Ik verheerlijk de Vrouwe van de Hemel; ik breng aanbidding aan Hathor,
“Lof aan mijn Meesteres!
“Ik riep tot Haar, Zij hoorde mijn smeekbede,
“Zij zond mijn meesteres naar mij toe,
“Zij kwam zelf om mij te zien,
“O groot wonder dat mij overkwam!
“Ik was blij, verheugd, opgetogen,
“Toen ze zeiden: ‘Zie, ze is hier!’
“Toen ze kwam, bogen de jongemannen,
“Uit grote liefde voor haar.
“Ik bid tot mijn godin
“Dat zij mij mijn minnaar schenkt als geschenk.”
Het lijkt erop dat sommige menselijke basisbehoeften zowel de eeuwen als de religies overstijgen.
Gregory Elder, inwoner van Redlands, is hoogleraar geschiedenis en menswetenschappen aan het Moreno Valley College en rooms-katholiek priester. Schrijf hem op Professing Faith, P.O. Box 8102, Redlands, CA 92375-1302, e-mail hem op [email protected] of volg hem op Twitter @Fatherelder.