Rumi

Jalal ad-Din Muhammad Rumi (ook gegeven als Jalal ad-did Muhammad Balkhi, het best bekend als Rumi, l. 1207-1273 CE) was een Perzische Islamitische theoloog en geleerde maar werd beroemd als een mystieke dichter wiens werk zich richt op de mogelijkheid voor een zinvol en verheven leven door persoonlijke kennis en liefde voor God. Hij was een toegewijde Sunni Moslim en, hoewel zijn poëzie een transcendentie boven religieuze stricturen en dogma’s benadrukt, is het gegrondvest in een Islamitisch wereldbeeld. Rumi’s God is echter uitnodigend voor iedereen, ongeacht hun beleden geloof, en iemands verlangen om deze God te kennen en te prijzen is alles wat nodig is om een spiritueel leven te leiden.

Hij werd geboren in Afghanistan of Tadzjikstan als zoon van goed opgeleide, Perzisch sprekende ouders en volgde het beroep van zijn vader op als moslim geestelijke. Hij vestigde zich als een gerespecteerd geleerde en theoloog totdat hij in 1244 de soefi mysticus Shams-i-Tabrizi (l. 1185-1248 CE) ontmoette en de mystieke aspecten van de Islam omarmde. Nadat Shams verdween in 1248 CE, zocht Rumi naar hem totdat hij zich realiseerde dat de geest van Shams altijd bij hem was, zelfs als de man zelf niet aanwezig was, en hij begon verzen te componeren die hij beweerde te ontvangen van deze mystieke vereniging.

Rumi’s poëzie wordt gekenmerkt door een diep begrip van de menselijke conditie die zowel het verdriet van verlies als de extatische vreugde van de liefde erkent. De kracht van transcendente liefde, of het nu voor een ander is of voor God, staat centraal in zijn werk en wordt overgebracht door middel van beelden, symbolen en verhalen uit de Koran, de hadiths, de Perzische mythologie, legende en overlevering, evenals specifieke taferelen uit het dagelijks leven.

Hij componeerde zijn verzen door rondjes te draaien, waarbij hij de beelden ontving die hij in woorden omzette, en deze dicteerde aan een schriftgeleerde, waarmee hij de soefi-praktijk van de wervelende derwisj ontwikkelde als een middel om het Goddelijke te begrijpen. Hij wordt beschouwd als een van de grootste Perzische dichters van de Middeleeuwen en als een van de invloedrijkste in de wereldliteratuur en zijn werken zijn tot op de dag van vandaag bestsellers.

Vroeger & Naam

Rumi werd geboren in de stad Balkh in het huidige Afghanistan. Er is gesuggereerd dat zijn geboorteplaats Vakhsu (ook wel Wakhsh) in Tadzjikstan was, maar Balkh is waarschijnlijker omdat bekend is dat daar in het begin van de 13e eeuw een grote Perzisch sprekende gemeenschap bloeide en, wat nog belangrijker is, één versie van zijn naam verwijst naar zijn plaats van herkomst – Balkhi – “van Balkh”.

Van zijn moeder is vrijwel niets bekend, maar zijn vader, Bahauddin Walad, was een islamitisch theoloog en jurist met belangstelling voor het soefisme. Soefisme is de mystieke benadering van de Islam, die dogmatische striktheden afwijst ten gunste van een persoonlijke, intieme relatie met God. Soefisme is geen sekte van de Islam, maar een transcendent pad van persoonlijke spirituele openbaring gebaseerd op Islamitisch begrip. Hoewel veel orthodoxe moslims van die tijd (en ook nu nog) het soefisme als een ketterij verwierpen, moedigde de stad Balkh de ontwikkeling ervan aan en ondersteunde zij soefimeesters. Hoe diep Rumi’s vader zich in het Soefisme heeft verdiept is onbekend, maar Rumi werd in de mystieke aspecten van het Soefisme onderwezen door een van zijn vaders voormalige studenten, Burhanuddin Mahaqqiq, die de basis legde voor zijn latere acceptatie van dit spirituele pad.

Teken in voor onze wekelijkse email nieuwsbrief!

Toen de Mongolen de regio ca. 1215 CE, Rumi’s vader verzamelde zijn familie, evenals zijn discipelen, en vluchtte. Op hun reizen zou Rumi de Soefi dichter Attar van Nishapur (l. 1145-c. 1220 CE) ontmoet hebben, die hem een van zijn boeken gaf die een aanzienlijke invloed op de jonge man zou uitoefenen. Rumi’s groep schijnt in het begin geen vaste bestemming in gedachten te hebben gehad, aangezien er wordt gezegd dat zij door de regio’s van het hedendaagse Iran, Irak en Arabië hebben gereisd voordat zij zich in Konya, Anatolië (het hedendaagse Turkije) vestigden. Tegen die tijd (ca. 1228 CE), was Rumi twee keer getrouwd geweest en had drie zonen en een dochter. Toen zijn vader stierf, nam Rumi zijn positie als sjeik van de religieuze school in de gemeenschap over en zette de praktijken van zijn vader voort, zoals prediken, onderwijzen, het in acht nemen van religieuze rituelen en praktijken, en het bedienen van de armen.

Zijn naam, Rumi, komt uit deze periode omdat Anatolië nog steeds werd aangeduid als de provincie van het Byzantijnse Rijk (het Oost Romeinse Rijk, 330-1453 CE), zoals het was geweest tot 1176 CE, toen het grootste gedeelte ervan verloren ging aan de Moslim Turken. Iemand die uit Anatolië kwam, werd daarom een rumi genoemd, wat een Romein betekent.

Shams-i-Tabrizi

Shams-i-Tabrizi was een soefi-mysticus die als mandenvlechter werkte, van stad naar stad reisde en met anderen in contact kwam, maar – volgens de legende – niemand vond met wie hij zich volledig als vriend en gelijke kon verbinden. Hij begon zijn reizen te richten op het vinden van iemand die, zoals hij zei, “mijn gezelschap kon verdragen” en op een dag beantwoordde een stem zonder lichaam zijn gebeden met de vraag: “Wat wil je in ruil geven?” waarop Shams antwoordde: “Mijn hoofd!” en de stem antwoordde vervolgens: “Degene die je zoekt is Jelaluddin van Konya” (Banks, xix). Shams reisde vervolgens naar Konya waar hij Rumi ontmoette.

Er zijn een aantal verschillende verslagen van deze ontmoeting maar het meest herhaalde is het verhaal van de ontmoeting op straat en de vraag van Shams aan Rumi. In deze versie reed Rumi op zijn ezel over het marktplein toen Shams de teugels greep en vroeg wie er groter was, de Profeet Mohammed of de mysticus Bayazid Bestami. Rumi antwoordde onmiddellijk dat Mohammed groter was. Shams antwoordde, “Als dat zo is, waarom is het dan dat Mohammed tegen God zei ‘Ik kende U niet zoals ik zou moeten’ terwijl Bestami zei, ‘Glorie zij aan Mij’ door te beweren dat hij God zo volledig kende dat God leefde en straalde van binnen in hem.” Rumi antwoordde dat Mohammed nog groter was omdat hij altijd verlangde naar een diepere relatie met God en erkende dat, hoe lang hij ook leefde, hij God nooit volledig zou kennen terwijl Bestami zijn mystieke ervaring met het Goddelijke omarmde als een laatste waarheid en niet verder ging. Na dit gezegd te hebben, verloor Rumi het bewustzijn en viel van zijn ezel. Shams realiseerde zich dat dit de man was die hij had moeten vinden en toen Rumi wakker werd, omhelsden de twee elkaar en werden onafscheidelijke vrienden (Banks, xix-xx; Lewis, 155).

Hun relatie was zo hecht dat het Rumi’s gevestigde verstandhouding met zijn studenten, familie en medewerkers onder druk zette en dus verliet Shams na enige tijd Konya voor Damascus (of, volgens andere verslagen, Khoy in Azerbaijan). Rumi liet hem echter terugkeren, en de twee hervatten hun vroegere relatie die de vorm aannam van mentor-gezel op één niveau, met Shams als de leraar, maar hoofdzakelijk als intellectuele gelijken en vrienden.

Ze waren op een avond met elkaar in gesprek toen Shams naar de achterdeur werd geroepen. Hij ging naar buiten om te antwoorden, keerde niet terug, en werd nooit meer gezien. Volgens de ene traditie werd hij vermoord door een van Rumi’s zonen die er genoeg van had dat de mysticus de tijd van zijn vader had gemonopoliseerd en Rumi van zijn studenten had weggehouden. Volgens een andere koos Shams dat moment om uit Rumi’s leven te vertrekken, mogelijk om dezelfde redenen.

Hoe dan ook, Rumi had zijn vriend terug nodig en ging naar hem op zoek. Geleerde Coleman Banks gaat hier dieper op in:

Het mysterie van de afwezigheid van de vriend bedekte Rumi’s wereld. Hij ging zelf op zoek naar Shams en reisde opnieuw naar Damascus. Het was daar dat hij zich realiseerde,

Waarom zou ik zoeken? Ik ben hetzelfde als

hij. Zijn essentie spreekt door mij.

Ik ben op zoek geweest naar mezelf!

De vereniging was compleet. (xx)

Rumi begreep dat er niet zoiets bestond als het verlies van een geliefde, omdat die persoon blijft leven en spreken en handelen via iemands zelf. De diepte van een hechte persoonlijke relatie kan niet worden verminderd door de afwezigheid van de geliefde omdat de geliefde een deel van het zelf is geworden. Rumi de theoloog werd Rumi de mystieke dichter bij deze realisatie en begon verzen te componeren waarvan hij geloofde dat ze van Shams afkomstig waren.

Rumi de Dichter

Rumi’s verdriet over het verlies van zijn vriend vond uitdrukking in de poëtische vorm van de ghazal die treurt over het verlies op hetzelfde moment als het de ervaring viert waarover gerouwd wordt. Men zou niet zo’n diepte van verlies voelen, zo zou een ghazal zeggen, als de ervaring niet zo mooi was geweest; men zou, daarom, dankbaar moeten zijn voor die ervaring zelfs als men rouwt. Rumi’s vroege poëzie werd gepubliceerd als de Divan van Shams Tabrizi (een divan betekent een verzameling van de korte werken van een artiest) waarvan Rumi geloofde dat deze was gecomponeerd door de geest van Shams die bij de zijne inwoonde.

Hij bleef zijn energie richten op poëtische composities om goddelijke waarheden uit te drukken die volgens hem door de meeste mensen over het hoofd werden gezien. Mensen leefden van dag tot dag zonder de onderliggende vorm van het Goddelijke te herkennen in alles wat ze deden, beweerde Rumi, en zijn poëzie was een poging om dit zowel uit te drukken als te laten zien hoe men het Goddelijke in al zijn dagelijkse activiteiten kon brengen, ongeacht hoe schijnbaar alledaags, om zijn leven met verheven betekenis en doel te doordringen. Barks becommentarieert:

Deze gedichten zijn niet monumentaal in de westerse zin van het herdenken van momenten; ze zijn geen discrete entiteiten maar een vloeibaar, voortdurend zichzelf herhalend, zichzelf onderbrekend medium. Ze gaan niet zozeer over iets als wel over iets dat van binnenuit wordt uitgesproken. Noem het verlichting, extatische liefde, geest, ziel, waarheid, de oceaan van ilm (goddelijke lichtgevende wijsheid), of het verbond van alast (de oorspronkelijke overeenkomst met God). Namen doen er niet toe. Een of andere resonantie van de oceaan huist in iedereen. Rumi’s poëzie kan gevoeld worden als een zoute bries daarvan, die landinwaarts reist. (xxiii-xxiv)

Rumi putte uit het geheel van zijn leven – de doorleefde ervaringen in de fysieke wereld zowel als de numineuze glimpen van de eeuwigheid – om zijn verzen te componeren maar de onderliggende en resonerende kracht van al zijn gedichten was liefde. Voor Rumi was liefde de grote lift van het alledaagse naar het sublieme, van de horizontale ervaring van het dagelijkse leven naar de verticale klim naar God in al iemands dagelijkse activiteiten, hoe eenvoudig ook. Zijn inspanningen zijn erkend in de creatie van poëzie die blijft resoneren over de hele wereld.

Rumi’s werken

Rumi’s bekendste werken zijn de Masnavi, de Divan van Shams Tabrizi, en de prozawerken van de Vertogen, Brieven, en Zeven Preken. De titel van de Masnavi verwijst naar de vorm van het werk. Een masnavi (bekend als mathnawi in het Arabisch) is een Perzische vorm van poëzie die bestaat uit rijmende coupletten van onbepaalde lengte. Rumi’s Masnavi is een zesdelig poëtisch werk, dat niet alleen als zijn meesterwerk wordt beschouwd, maar ook als een meesterwerk van de wereldliteratuur, waarin de relatie van de mens tot God en tot zichzelf, elkaar en de natuurlijke wereld wordt onderzocht. Geleerde Jawid Mojaddedi schrijft:

Rumi’s Masnavi heeft een verheven status in de rijke canon van de Perzische soefiliteratuur als het grootste mystieke gedicht dat ooit is geschreven. Het wordt zelfs algemeen aangeduid als “de Koran in het Perzisch”. (xx)

Hoewel er geen twijfel over bestaat dat Rumi voor zijn inspiratie putte uit de geest van Shams, was hij goed opgeleid in de Arabische en Perzische literatuur en folklore en vooral geïnspireerd door eerdere Perzische dichters zoals Sanai (l. 1080 – c. 1131 CE) en Attar van Nishabur. Sanai, die zijn positie als hofdichter opgaf om het Soefi-pad te volgen, schreef het meesterwerk De ommuurde tuin der waarheid, waarin hij het concept van de eenheid van het bestaan verkent en beweert dat “dwaling begint met dualiteit”. Zodra men afstand neemt van zichzelf en anderen – of van God – creëert men een tweedeling “wij tegenover zij”, waardoor men geïsoleerd en gefrustreerd raakt. Men moet de totaliteit van het bestaan omarmen en geen afstand erkennen tussen zichzelf, anderen en God, om de aard van het bestaan te begrijpen en een persoonlijke relatie met het Goddelijke te smeden. Kunstmatige scheidingen van religieuze dogma’s dienen alleen om te isoleren, terwijl acceptatie van andermans religieuze overtuigingen en praktijken iemands eigen ervaring van God vergroot, in wie geen scheidingen bestaan, alleen acceptatie en onvoorwaardelijke liefde.

Rumi verkent dit thema in al zijn gedichten, maar, in de Masnavi maakt hij het punt duidelijk in het gedicht De man die leerde kloppen op de deur van zijn geliefde en zei: ‘Jij bent het’. Het thema wordt toegelicht door Mojaddedi:

Een ander bekend verhaal in de Masnavi is het korte en eenvoudige verhaal in boek één over de minnaar die aanklopt bij zijn geliefde (vv. 3069-76). Als zij vraagt: “Wie is daar?” antwoordt hij: “Ik ben het!” en wordt vervolgens de deur gewezen. Pas nadat hij “gekookt is door het vuur van de scheiding” (v. 3071) leert hij van zijn fout en ziet hij de realiteit van de situatie in. Hij klopt weer bij haar aan, en als hem deze keer wordt gevraagd “Wie is daar?” antwoordt hij: “Jij bent het”, en wordt toegelaten tot waar twee ikken niet kunnen worden ondergebracht. (xxv)

De minnaar en de geliefde zijn één, of dat nu op het aardse vlak is of in de hogere regionen van het Goddelijke, en kunstmatige definities, oppervlakkige opvattingen en vooroordelen dienen er alleen toe om iemand te scheiden van een waar begrip van zijn plaats in het universum en om iemand de mogelijkheid te ontnemen van een eerlijke gemeenschap met God. Hoe meer men aandringt op een “juiste manier” om God te loven, te dienen en te aanbidden, hoe verder men zichzelf afscheidt, zoals geïllustreerd wordt in het gedicht Mozes en de Herder.

In dit gedicht hoort Mozes (in de islamitische traditie Musa genoemd) een arme herder die God prijst en zegt dat hij Gods haar zou kammen, zijn kleren zou wassen, voor zijn schoenen zou zorgen, hem melk zou geven en zijn huis zou schoonmaken, omdat hij zoveel van Hem houdt. Mozes berispt de herder scherp en zegt hem dat God oneindig is en geen mens nodig heeft om een van deze dingen te doen en dat de man zich moet onthouden van het uitspreken van dergelijke onzin. De herder aanvaardt het berisping en dwaalt weg in de woestijn. God kastijdt dan Mozes en zegt:

Je hebt Mij gescheiden van een van de Mijnen. Ben je als profeet gekomen om te verenigen of om te scheiden?

Ik heb ieder wezen een aparte en unieke manier gegeven om te zien en te weten en die kennis te zeggen.

Wat voor jou verkeerd lijkt, is voor hem juist.

Wat voor de één vergif is, is voor een ander honing.

Ik sta los van dat alles.

Wijzen van aanbidding zijn niet te rangschikken als beter of slechter dan de een of de ander. (Banks, 166)

Moses heeft berouw, spoort de herder op, en biedt zijn verontschuldigingen aan. De herder vergeeft hem en vertelt hem dat hij al tot het besef is gekomen dat de aard van God niet is zoals hij zich had voorgesteld. Rumi, als verteller, merkt op, “Wanneer je lof of dankzegging tot God spreekt, is het altijd als de eenvoud van deze lieve herder” (Banks, 168). Dit gedicht is een voorbeeld van Rumi’s gewoonte om verhalen uit de Koran, of andere Islamitische literatuur, te gebruiken om een punt te maken dat zijn publiek al geneigd is te accepteren.

In de Koran, Soera 18:60-82, wordt Mozes op soortgelijke wijze afgebeeld wanneer God hem stuurt om Al-Khidr (de vertegenwoordiger van God) te volgen. Al-Khidr zegt Mozes ronduit dat, als hij hem wil volgen, hij geen van zijn daden in twijfel mag trekken. Mozes stemt toe, maar stelt Al-Khidr vervolgens herhaaldelijk in vraag. Aan het eind van het verhaal legt Al-Khidr zichzelf uit en blijkt dat Mozes geen geduld had om Gods plan te aanvaarden zonder te weten wat dat plan zou kunnen inhouden en wat het eindresultaat zou zijn. Het gebruik van een beroemde religieuze figuur als een personage dat nog onderwezen moet worden, en open staat om van God te leren, zou nederigheid aanmoedigen bij een publiek dat bij lange na niet in de buurt kwam van Mozes’ geestelijke gestalte.

De grootste les die men kon leren, volgens Rumi, kon niet worden “onderwezen” maar moest worden ervaren, en dat was de verheffing van de ziel door de liefde. Wanneer men verliefd wordt op een ander persoon, beperkt men die reactie niet door een lijst af te vinken van wat men wel of niet zou moeten doen om de ander te behagen; men wordt gewoon verliefd en laat de relatie dan zijn gedrag dicteren.

Op deze zelfde manier, zegt Rumi, zou men verliefd moeten worden op het Goddelijke en alleen dan zal men zich realiseren wat belangrijk is in het leven en wat veilig kan worden losgelaten. Hoewel Rumi een vroom Moslim was, weigerde hij om het dogma van zijn religie zijn relatie met God of andere mensen te laten verstoren. Juist daarom blijft zijn poëzie vandaag de dag relevant: de transcendentie van Goddelijke liefde herkent geen kunstmatige menselijke constructies en staat open voor en verwelkomt alle mensen, ongeacht wat zij geloven of überhaupt geloven.

Conclusie

Rumi drukt dit concept uit in een aantal gedichten maar duidelijk in zijn Liefdeshonden waarin een man onophoudelijk tot God roept totdat hij tot zwijgen wordt gebracht door een cynicus die hem vraagt waarom hij blijft bidden als hij geen antwoord krijgt. De man stopt met bidden en valt in een onrustige slaap waarin Al-Khidr komt en hem vraagt waarom hij gestopt is met zijn gebeden. De man antwoordt, “Omdat ik nooit iets terug heb gehoord” en Al-Khidr antwoordt, “Dit verlangen dat je uitspreekt is de terugkeer boodschap.” Rumi spreekt dan rechtstreeks tot de lezer en zegt, “Luister naar het jammeren van een hond om zijn meester. /Dat jammeren is de verbinding” (Banks, 155-156). De menselijke ervaring van verlangen naar een relatie met het Goddelijke, volgens Rumi, is het antwoord op iemands gebeden. Men moet dat verlangen dan omarmen als liefde, twijfel en verwarring vervangen door geloof en de troost van de geliefde waar men naar verlangd heeft.

Rumi ging door met het componeren van zijn Masnavi (die nooit werd voltooid) tot aan zijn dood in 1273 CE. Tegen die tijd was hij bekend als Mawlawi (ook gegeven als Mevlana, “onze meester”) voor zijn spirituele wijsheid, inzicht, en vaardigheid in het componeren van verzen. Zijn dood werd betreurd door de diverse gemeenschap van Konya – Moslims, Joden en Christenen verenigd in verdriet over zijn heengaan – en de entourage volgde het stoffelijk overschot van de dichter naar de plaats waar het werd bijgezet in de rozentuin van de sultan, naast dat van Rumi’s vader. De soefi gemeenschap die Rumi had ontwikkeld, de Mevlevi Orde, bouwde een groot mausoleum over zijn graf in 1274 CE, dat vandaag de dag deel uitmaakt van het Mevlana Museum van Konya, Turkije, een plaats die wordt bezocht door bewonderaars van over de hele wereld die nog steeds komen om hun respect aan de meester te betuigen.