The Whitest Man Who Ever Lived

By Michael Mark Cohen

Part 2: The Rocket and the Third Reich
Part 3: WvB’s Secret America
Part 4: The Counterforce

“This ascent will be betrayed to Gravity. But the Rocket engine, the deep cry of combustion that jars the soul, promises escape. The victim, in bondage to falling, rises on a promise, a prophecy, of Escape…”
Thomas Pynchon, Gravity’s Rainbow (1973)

Dit is het officiële NASA-portret van Wernher von Braun, directeur van het Marshall Space Flight Center in Huntsville, Alabama. De foto is genomen in zijn persoonlijke kantoor in mei 1964. Ter introductie, Wernher von Braun (1912-1977) was een Pruisische aristocraat die nazi-raketwetenschapper werd, die Walt Disney’s vriend werd en een Amerikaanse held door de uitvinding van de Nucleaire Raket. Hier is hij, het hoofd van NASA’s grootste faciliteit, belast met de bouw van de grootste raket ooit gebouwd om een blanke man naar de maan te lanceren.

Wernher von Braun (WvB) baande het pad van een raket door de grootste avonturenverhalen van de Westerse Beschaving, de meester-verhalen van verkenning, ontdekking en wetenschappelijke Vooruitgang. Toch deed hij dat net toen deze grootse en zogenaamd universele projecten in 1945 in de as van Auschwitz en Hiroshima hun meest diepgaande crisis doormaakten.

Ik noem deze historische crisis Piek-Witheid. Ik beweer dat witheid, het wereldwijde historische rassenproject van blanke suprematie dat begon met de aankomst van Columbus in de Nieuwe Wereld, zijn hoogtepunt, zijn moment van maximale destructiviteit bereikte in de Tweede Wereldoorlog.

De Tweede Wereldoorlog was een wereldwijde rassenoorlog, aan alle kanten gemotiveerd door nationalistische fantasieën van raszuiverheid en superioriteit, of het nu ging om de nazi-oorlog in het Oosten, de Italianen in Ethiopië, de Japanners in China of de VS die Japan bestreden met een Jim Crow-leger. De ideologische vasthoudendheid aan de biologische realiteit van ras voedde de ongekende wreedheid van de oorlog. Want wanneer de scheidslijnen tussen vriend en vijand worden getrokken door categorieën van (ingebeelde) biologische verschillen, kan de grens tussen soldaat en burger worden uitgewist en wordt massale dood het doel van de oorlog.

Op dit moment, werd de vooruitgang in wetenschap, techniek en design, aangevoerd door de modernste kapitalistische naties in de 20e eeuw, onthuld als dienaren van de oorlog, zowel bewijs van technologische vooruitgang als agenten van raciale genocide. Door ’s werelds eerste ruimteschip, de V-2 raket, te ontwerpen en te produceren voor gebruik als massavernietigingswapen, moet WvB de verantwoordelijkheid dragen voor zowel een grote technologische triomf als voor nazi-oorlogsmisdaden. En dat is nog maar de helft van het verhaal, want na de oorlog, halverwege zijn leven, ontsnapte WvB naar Amerika, waar hij nog grotere raketten bouwde, raketten die ontworpen waren om ofwel een mens de ruimte in te brengen, ofwel kernkoppen naar het einde van de Beschaving te brengen.

WvB is de belichaming van deze Peak Whiteness. Zijn levenswerk omspant het allerbovenste deel van de boog, het moment waarop de raketmotor afslaat, wat de Duitse raketwetenschappers kenden als het “einde van de verbranding” of Brennschluss,* het punt waarop de raket puur ballistisch wordt en alleen nog omhoog vliegt totdat de zwaartekracht de raket weer onder controle krijgt en hem terug naar de Aarde trekt.

Als wetenschapper en beroemdheid probeerde WvB het verhaal van de menselijke verkenning voorbij de aarde en in de uitgestrektheid van de ruimte te brengen, terwijl hij drie van de meest destructieve vormen van blanke suprematie uit de geschiedenis diende, namelijk het nazisme, Jim Crow en het Amerikaanse imperium. En toch kreeg hij tijdens zijn leven geen sanctie opgelegd die harder was dan een satirisch liedje.

Dit alles maakt hem tot mijn kandidaat voor de blankste man die ooit heeft geleefd.

Op de foto kunnen we zien dat hij zijn goede afkomst vrij goed draagt. Zijn arische charme komt uit Pruisisch blauwe ogen die passen bij zijn golvende blonde haar, dat net zo gestyled is als dat van gouverneur Reagan. Hij staat als een atleet geposeerd aan de startlijn voor een grote race, zijn houding verraadt een individuele ambitie die is gemaakt om te lijken op de mars van de menselijke evolutie.

Rijk, knap en machtig van geboorte, ondanks deze enorme voordelen slaagde WvB erin om op 22-jarige leeftijd een doctoraat te behalen in de technische natuurkunde in een geheim legerlab aan de Universiteit van Berlijn. In tegenstelling tot de meeste dissertaties, was zijn proefschrift van zo’n praktisch belang dat het tot ver na de oorlog geheim werd gehouden. Zijn geëerde academische titel, zijn Herr Professor, werd hem persoonlijk door Adolf Hitler gegeven.

In 1950 beschreef The New Yorker WvB als “verbluffend knap… zijn manier van doen is die van een man die gewend is als onmisbaar te worden beschouwd. “* Hij staat hier in wat duidelijk zijn kantoor is, met één hand op zijn goed gepolijste mahoniehouten bureau (de andere rust nonchalant in zijn zak), terwijl wij, de kijker, door het oog van de camera kijken en de baas, de Baron, benaderen en om de gunst van zijn beeltenis vragen. Zijn gezicht, verlicht als een wassende gibbous maan met gebogen lichte en donkere zijden, biedt een uitdrukking van uitbundigheid slechts geraakt door een mild ongeduld. Hij heeft werk te doen, met de ruimtewedloop en zo. Met zijn grote hersens en blauwe ogen, scherpe potloden #2 en keurige stapels papier, draaischijftelefoons en zijn verzameling speelgoedraketten, laat deze kalme en zelfverzekerde blanke man het grote wiel van de vooruitgang draaien.

Maar wat doet hij precies? Als we naar de foto kijken, zien we een man die noch politicus noch kapitalist is, maar toch op de een of andere manier allebei. Geen dappere ontdekkingsreiziger, knappe filmster of gekke wetenschapper, maar op de een of andere manier alle drie. Hij is simpelweg de naoorlogse popcultuurdefinitie van een “raketgeleerde”, als in het maken van een goede risotto is moeilijk, maar het is geen raketwetenschap. Het betekent dat hij slimmer en belangrijker is dan jij.

In goede en slechte tijden doet de wereld niet meer aan grote staatsprojecten zoals de naoorlogse Raketstaat. In de 21e eeuw is oorlog geprivatiseerd, is ruimtevaart het onderwerp van rampenfilms en instagram-feeds, en heeft de overheid noch het vertrouwen van het publiek, noch enige ambitie. WvB’s identiteit, vooral zijn vermeende heldendom, lijkt steeds meer deel uit te maken van het verloren verleden van de toekomst.

De theatrale representatie van dit portret van Technocratische Witheid – een term die technologie en bureaucratie combineert, van tekhne of vaardigheid en kratos, of macht – toont een zelfvertrouwen dat het feit logenstraft dat in 1964 de waarden en fundamenten ervan ernstig werden bedreigd door feminisme, burgerrechten en de-kolonisatie, die allemaal de veronderstelde universaliteit van de moderne witheid in twijfel trokken. In 1964 hadden burgerrechtenprotesten Huntsville, waar WvB woonde en werkte, gedesegregeerd en de NASA onder druk gezet om zijn personeelsbestand te diversifiëren. In 1970, temidden van de zes Apollo-missies om op de maan te landen, worstelde de zwarte radicale dichter Gil-Scott Herron de witheid terug naar de aarde:

Rat done bit my sister Nell with Whitey’s on the Moon.
Her face and arms began to swell and Whitey’s on the Moon.
I can’t pay no doctor bills while Whitey’s on the Moon.
Tien jaar vanaf nu zal ik nog steeds betalen terwijl Witje op de Maan is.

De monochrome overheersing van technologische macht en innovatie kan alleen het resultaat zijn van uitgebreide systemen van discriminatie in onderwijs, kansen en de wet. De nazi’s ontzegden, net als Jim Crow in de Verenigde Staten, vrouwen en niet-blanken de toegang tot hoger onderwijs op technisch gebied. En gezien de gehechtheid van het westerse patriarchale kapitalisme aan het verhaal van de wetenschappelijke vooruitgang, bevordert de exclusiviteit van ras op deze gebieden nog andere veronderstellingen over de natuurlijke superioriteit, rationaliteit, dapperheid en het goede uiterlijk van de blanke man. Technocratic Whiteness, de ideologische associatie van wetenschappelijke Vooruitgang en machinetechnologie met blanke mannelijke macht, is daarom de self-fulfilling prophecy van vijf eeuwen westerse wetenschap in dienst van imperialisme, racisme en oorlog.

Toch, omdat verschillende van deze gebieden van prestatie open lijken te staan voor betwisting, via democratische verkiezingen, kapitalistische concurrentie op de markt, of de beloningen vergaard door wetenschappelijke vindingrijkheid, willen de aanhangers van WvB (zoals NASA) in deze foto geen bewijs zien van imperialistische blanke suprematie, maar een viering van de technocratische vormen van meritocratie. WvB is niet de zelfbenoemde voorhoede van het blanke ras (al was hij dat wel in de oorlog). Hij is veeleer de slimste, overtuigendste en charmantste raketgeleerde ter wereld; of wat zijn biograaf noemt “de invloedrijkste raketingenieur en voorvechter van de ruimtevaart van de 20e eeuw”. Hij verdiende dat bureau bij NASA, en de morele absolutie die daarmee gepaard gaat. En hij had het ook nodig. Want achter de schijn van rede en raketten, van wiskunde en verdienste, vinden we een reeks politieke fantasieën die allesbehalve rationeel, allesbehalve universeel zijn. We zien de mythe van Columbus’ “ontdekking”, de technologie van massale dood achter Hitler’s Arische suprematie, en nucleaire dreiging achter een Pax Americana.

Dat brengt ons, tenslotte, bij het beste deel van deze foto: de speelgoed Raketten. Kijk eens naar die rij model Raketten, dat mathematisch opzwepende staafdiagram van tumescente metalen raketten. Het zijn schaalmodellen van de Saturnus rakettenreeks, met het enorme Saturnus V model direct achter WvB’s rug en buiten het kader staand. Dus ja, de keuze van het decor spreekt tot zijn beroep en zijn obsessies.

Maar soms is een fallisch symbool ook echt gewoon een fallisch symbool. Wat de psycho-seksuele conditionering ook is, dit moet wel het meest schaamteloze “voeg hier een pikgrap in” moment zijn dat je kunt vinden in de geschiedenis van de formele portretkunst. Maar er is hier duidelijk iets belangrijkers aan de hand, iets over blanke mannen en hun behoefte aan deze gigantische high-tech speeltjes om de sterren te veroveren.

In wat volgt wil ik gebruik maken van het leven van WvB en de Rocket gebruiken om het idee van Peak Whiteness te verkennen en om een verhaal te vertellen over de relatie tussen technologische vooruitgang en de verbeelding van blanke suprematie in de twintigste eeuw.

Dit is nu van belang, want als we het hebben over blankheid en diversiteit in de technologiesector, over het aanmoedigen van vrouwen en kleurlingen om in bèta-technische beroepen te gaan werken in de hoop zowel de universiteit als Silicon Valley te diversifiëren, moeten we begrijpen dat dit niet alleen een kwestie is van vooroordelen bij het aannemen van personeel (hoewel dat absoluut zo is), of de zogenaamde “bedrijfscultuur” in de technologiesector (hoewel dat absoluut zo is), of zelfs systematische seksuele intimidatie op de astronomieafdeling (hoewel dat absoluut zo is).

Wat het leven van WvB ons helpt inzien, is hoe onze ideeën van wetenschappelijke objectiviteit en technologische Vooruitgang – bij ons sinds de 18e-eeuwse Europese Verlichting – uitsluitend belichaamd worden als Westerse Blanke Mannen. Sinds Columbus voor het eerst rapporteerde dat de Arawaks geen metalen wapens droegen, zijn de lichamen van gekleurde mensen en vrouwen opgevat als gebonden aan de Staat der Natuur, waardoor zij niet in staat zijn tot Rede en hogere vormen van kunst en wetenschap. “Het Genie” is de grote blanke mannelijke denker – Newton, Darwin, Einstein – die universele bezigheden als wiskunde, wetenschap en exploratie najaagt. De niet-blanke mannelijke meerderheid van het menselijk ras bestaat buiten de grenzen van de Beschaving (zelfs wanneer zij als slaven, huisvrouwen of gevangenen binnen deze grenzen vallen). En het was het teken van universele vooruitgang dat de grens tussen Beschaving en Wildernis werd beschermd en uitgebreid door blanken.

In de afgelopen 500 jaar zijn er veel mededingers geweest voor de twijfelachtige eer de blankste man te zijn die ooit heeft geleefd. De concurrentie is groot met mensen als Thomas Jefferson, Nathan Bedford Forrest, Reinhard Hydrich, John Mayer, John Elway, Jay Gould, of de man met wie het allemaal begon, Christoffel Columbus.

Ik offer deze specifieke foto niet op omdat WvB de totaliteit van ervaringen kan bevatten die men zich inbeeldt in de historische fictie die wij “blanken” noemen. Geen enkele blanke kan dat, zelfs Tom Hanks niet. Zoals we weten, zijn er vele manieren om je witheid, je blanke man-zijn, te dragen of te claimen. Blanke mannen zijn, net als ieder ander, slechts een sociale constructie. Maar de witheid van WvB was bijzonder spectaculair, historisch verbonden met de crisis van Peak Whiteness, en opzettelijk gevormd door een fantasierijke relatie met Columbus zelf. Jeugddromen over ruimtereizen “vervulden me met een romantische drang”, vertelde WvB in 1951 aan The New Yorker. “Interplanetair reizen! Hier lag een taak die het waard was om je leven aan te wijden! … Ik wist hoe Columbus zich had gevoeld.”*

Er is een voorzienige gelijkenis – en dus historische continuïteit – te zien tussen het portret van WvB in zijn kantoor en deze afbeelding van Columbus’ aankomst in de Nieuwe Wereld door de graveur Theodor de Bry in 1592. In het midden van de afbeelding zien we de heldhaftige ontdekkingsreiziger, geflankeerd door soldaten met vaandel en kruis, staande voor een menigte primitieven. Op de achtergrond staan drie portretten van het technologische wonder van hun tijd, de zeilschepen voor diep water. Deze schepen zijn, net als de raketten van WvB, zowel voertuigen van ontdekking als massavernietigingswapens. Wat begint met Columbus en de verovering van de Nieuwe Wereld – de westerse vooruitgang als product van de westerse expansie – lijkt zich voort te zetten in WvB’s kantoor. In elk geval is het eindproduct van deze verkenning de massale dood van het publiek van de grote blanke man. Voor Columbus zijn het de Arawaks die hem begroeten met geschenken en voedsel (hoewel sommigen vluchten in een wilde vlaag van rationele actie). Voor WvB zijn wij de potentiële slachtoffers, iedereen die naar de foto kijkt en als smekelingen voor het bureau staat om bewondering en absolutie aan te bieden, om vervolgens de dreiging van uitsterven onder ogen te zien in wat Alan Ginsberg “een wolk van seksloze waterstof” noemde.”*

Het project van Europees kolonialisme en blanke suprematie, begonnen met Columbus, bereikte zijn wereldhistorische hoogtepunt met de Tweede Wereldoorlog, toen Hitler de post-Darwinistische theorieën van de rassenwetenschap (Eugenetica en Rassenhygiëne), die tot dan toe waren ingezet in naam van Britse, Franse, Nederlandse of Belgische imperia in Afrika en Azië, of de voorspelde uitroeiing van de Indianen van Amerika, overnam en losliet op de poly-etnische moordvelden van Oost-Europa in het midden van de twintigste eeuw. “Auschwitz,” schrijft Sven Lindqvist, “was de moderne industriële toepassing van een uitroeiingspolitiek waarop de Europese wereldheerschappij allang berustte. “*

Op hetzelfde moment, in de samengesmolten puinhopen van Alamogordo, Hiroshima en Nagasaki, opende de opmars van de westerse wetenschappelijke vooruitgang de toekomstige mogelijkheid om de zojuist beëindigde totale oorlog te laten escaleren tot een kosmische oorlog die al het leven op aarde zou kunnen doden. WvB speelde een cruciale rol in deze beide gruwelen, ondanks het feit dat hij eruit zag als een heel aardige man.

Door een rassenoorlog in Europa te ontketenen, startte Hitler een wereldwijd cataclysme dat, samen met de inter-imperialistische oorlog die over de Stille Oceaan werd uitgevochten, alle rijken van de Oude Wereld ondermijnde. En daarmee ook de oude theorieën over rassensuperioriteit, die berustten op een biologische geschiedtheorie. Er begon een proces van wereldwijde zelfbevrijding van het blanke ras, een proces en een beweging die in onze tijd nog steeds voortduurt, ongelijk en volstrekt onvolledig, maar niet zonder aanzienlijke humanitaire prestaties.

Uit de puinhopen van de ergste oorlog in de geschiedenis van de mensheid (tot nu toe) groeiden de moderne sociale bewegingen die wij vandaag de dag erkennen als uitdagers van de wereldwijde blanke mannelijke suprematie: de Civil Rights Movement, de bevrijding van de vrouw, LGBT-rechten en het meest radicaal van alles, de dekolonisatie van Afrika, Azië en het Caribisch gebied. Blanke overheersing overheerste de planeet gedurende bijna 450 jaar, we zijn slechts 70 jaar voorbij dit hoogtepunt, maar de boog van de geschiedenis buigt. Dat we tegenwoordig ras erkennen als een “sociale constructie” in plaats van een vast biologisch lot, is een erkenning, des te meer in zijn huidige banaliteit, van onze intellectuele vooruitgang sinds de Brennschluss van Peak Whiteness.

En daarom bied ik het verhaal van WvB aan, een man die zowel de brutaliteit als de banaliteit van witheid belichaamt, zijn utopische verlangens en zijn vernietigende fantasieën. In zijn verhaal zien we de misdaden van de witheid van de twintigste eeuw, maar ook de listen waarmee de witheid zichzelf blijft voorstellen als universeel aan de ene kant en onzichtbaar aan de andere kant. In het overbruggen van deze kloof, tussen genocide en het wetenschappelijk laboratorium, reikend naar de sterren en bedreigend voor al het leven op aarde, staat WvB als de blankste man die ooit heeft geleefd.

This story is told in four parts. Part 1 offers an introduction to Peak Whiteness and the life of WvB. Part 2 deals with WvB’s youth and service to the Third Reich. Part 3 begins with his surrender to the Americans and his work building Rockets for the American empire. And part 4 considers the Counterculture’s challenge — in humor, film and literature — to WvB and the Military Industrial Complex.

Part 1: A Romantic Urge
Part 2: The Rocket and the Third Reich
Part 3: WvB’s Secret America
Part 4: The Counterforce

Michael Mark Cohen teaches American Studies and African American Studies at UC Berkeley. He lives in the East Bay with his wife and two kids. Follow him on twitter at @LilBillHaywood, check out his archive of radical cartoons at www.cartooningcapitalism.com, listen to a webcast of his Intro to American Studies course on YouTube, and you can see him play himself in Frederick Wiseman’s four-hour documentary At Berkeley (2013).