Een manier om de ontwikkeling van veerkracht te begrijpen is het visualiseren van een balansschaal of wip. Beschermende ervaringen en copingvaardigheden aan de ene kant vormen een tegenwicht voor grote tegenslagen aan de andere kant. Veerkracht is duidelijk wanneer de gezondheid en ontwikkeling van een kind neigen naar positieve resultaten – zelfs wanneer een zware lading factoren is gestapeld op de negatieve uitkomstkant.
De meest voorkomende factor voor kinderen die veerkracht ontwikkelen, is ten minste één stabiele en toegewijde relatie met een ondersteunende ouder, verzorger of andere volwassene. Deze relaties bieden de persoonlijke respons, steun en bescherming die kinderen beschermen tegen verstoring van hun ontwikkeling. Ze bouwen ook belangrijke capaciteiten op – zoals het vermogen om te plannen, te controleren en gedrag te reguleren – die kinderen in staat stellen om adaptief te reageren op tegenslagen en goed te gedijen. Deze combinatie van ondersteunende relaties, het aanleren van vaardigheden en positieve ervaringen vormt de basis van veerkracht.
Kinderen die het goed doen in ernstige tegenspoed hebben meestal een biologische weerstand tegen tegenslag en sterke relaties met de belangrijke volwassenen in hun gezin en gemeenschap. Veerkracht is het resultaat van een combinatie van beschermende factoren. Noch individuele kenmerken, noch de sociale omgeving alleen zal waarschijnlijk zorgen voor positieve resultaten voor kinderen die langdurige perioden van toxische stress ervaren. Het is de interactie tussen biologie en omgeving die het vermogen van een kind opbouwt om met tegenslagen om te gaan en bedreigingen voor een gezonde ontwikkeling te overwinnen.
Onderzoek heeft een gemeenschappelijke reeks factoren geïdentificeerd die kinderen predisponeren voor positieve resultaten in het licht van aanzienlijke tegenslagen. Individuen die veerkracht tonen in reactie op de ene vorm van tegenspoed hoeven dat niet noodzakelijkerwijs ook te doen in reactie op een andere vorm van tegenspoed. Maar wanneer deze positieve invloeden effectief werken, “stapelen zij de weegschaal op” met een positief gewicht en optimaliseren zij de veerkracht in meerdere contexten. Deze compenserende factoren omvatten
- het faciliteren van ondersteunende relaties tussen volwassenen en kinderen;
- het opbouwen van een gevoel van zelfeffectiviteit en waargenomen controle;
- het bieden van mogelijkheden om aanpassingsvaardigheden en zelfregulerende capaciteiten te versterken; en
- het mobiliseren van bronnen van geloof, hoop en culturele tradities.
Leren omgaan met beheersbare bedreigingen is van cruciaal belang voor de ontwikkeling van veerkracht. Niet alle stress is schadelijk. Er zijn talloze mogelijkheden in het leven van ieder kind om beheersbare stress te ervaren, en met de hulp van ondersteunende volwassenen kan deze “positieve stress” groeibevorderend zijn. Na verloop van tijd zijn we beter in staat om te gaan met obstakels en ontberingen in het leven, zowel lichamelijk als geestelijk.
De capaciteiten die ten grondslag liggen aan veerkracht kunnen op elke leeftijd worden versterkt. De hersenen en andere biologische systemen kunnen zich al vroeg in het leven het best aanpassen. Maar terwijl hun ontwikkeling de basis legt voor een breed scala aan veerkrachtig gedrag, is het nooit te laat om veerkracht op te bouwen. Op de leeftijd afgestemde, gezondheidsbevorderende activiteiten kunnen de kans dat iemand herstelt van stressvolle ervaringen aanzienlijk vergroten. Zo kunnen regelmatige lichaamsbeweging, stressverminderende praktijken en programma’s die actief werken aan executieve functies en zelfregulatievaardigheden het vermogen van kinderen en volwassenen verbeteren om met tegenslagen in hun leven om te gaan, zich eraan aan te passen en deze zelfs te voorkomen. Volwassenen die deze vaardigheden bij zichzelf versterken, kunnen beter een voorbeeld zijn voor gezond gedrag bij hun kinderen en zo de veerkracht van de volgende generatie verbeteren.