Tijdens de schemering zat doctorandus Sara Lewis met haar hond op haar veranda in North Carolina. “We zouden ons gras maaien, maar dat hebben we nooit gedaan, dus hadden we lang gras in onze tuin,” herinnert ze zich. “Plotseling rees er een wolk vonken op uit het gras en die begonnen om me heen te vliegen.”
Elke vonk was een vuurvlieg: een kever die oplicht in het donker. Honderden vuurvliegjes hadden zich verzameld in Lewis’ achtertuin en vlogen om haar heen. “Het was een ongelooflijk schouwspel,” zegt Lewis, “en ik snakte gewoon naar adem.” Toen raakte ze gefascineerd. “Ik begon me af te vragen wat hier aan de hand was, wat deze insecten deden, waar ze het over hadden. Een groot deel van de afgelopen drie decennia heeft ze vuurvliegjes bestudeerd.
De laatste jaren heeft Lewis’ werk een nieuwe urgentie gekregen. Over de hele wereld gaan de lichtjes van vuurvliegjes uit. De oogverblindende kevers verdwijnen uit lang gevestigde habitats. Het is vaak niet duidelijk waarom, maar het lijkt waarschijnlijk dat lichtvervuiling en de vernietiging van habitats cruciale factoren zijn. Biologen proberen te begrijpen wat er met de vuurvliegjes gebeurt, zodat we ze kunnen redden voordat hun licht voorgoed uitdooft.
Er bestaan al vuurvliegjes sinds het dinosaurustijdperk, zegt evolutionair geneticus Sarah Lower, een assistent-professor biologie aan Bucknell University in Lewisburg, Pennsylvania. “De schattingen die we momenteel hebben, zijn dat vuurvliegjes meer dan 100 miljoen jaar oud zijn,” zegt ze. Vroeg in hun geschiedenis splitsten ze zich in twee groepen, waarvan de ene zich over Amerika verspreidde, terwijl de andere Europa en Azië koloniseerde.
Vuurvliegen behoren allemaal tot een familie van kevers die Lampyridae worden genoemd. In Europa worden ze vaak gloeiwormen genoemd, terwijl Amerikaanse vuurvliegjes met knipperende lichtjes bekend staan als bliksemwantsen. Al deze termen zijn misleidend, zegt Lower. “Het zijn geen vliegen. Het zijn geen insecten. Het zijn geen wormen. Het zijn kevers.”
Vuurvliegen zijn niet de enige lichtgevende insecten: drie andere keverfamilies hebben lichtgevende leden, net als schimmelmuggen. Vuurvliegen zijn echter de meest prominente. Er zijn ongeveer 2.000 soorten.
Hoch, vuurvliegjes zijn in moeilijkheden. In 2019 publiceerde de Xerces Society for Invertebrate Conservation een rapport over Noord-Amerikaanse vuurvliegjes, met de waarschuwing dat “populaties lijken af te nemen”. Het werd mede opgesteld door Lewis, die nu hoogleraar evolutionaire en gedragsecologie is aan de Tufts University in Medford, Massachusetts, en auteur van een boek over vuurvliegjes, Silent Sparks: The Wondrous World of Fireflies.
De omvang van de afname is onduidelijk omdat de meeste vuurvliegpopulaties niet zijn bijgehouden. De International Union for Conservation of Nature (IUCN), die duizenden soorten in de gaten houdt, heeft zijn Firefly Specialist Group pas in 2018 opgericht. Vuurvliegen zijn moeilijk te bestuderen: ze zijn moeilijk te vinden als ze zich niet vertonen.
“De beste gegevens die we hebben, komen uit het Verenigd Koninkrijk,” zegt Lewis. Burgerwetenschappers hebben de enige vuurvlieg van het Verenigd Koninkrijk, de gewone glimworm, Lampyris noctiluca, sinds de jaren zeventig gevolgd. Voor de meeste soorten zijn er alleen anekdotes, maar ze vertellen allemaal hetzelfde verhaal, en biologen die wilde vuurvliegen bestuderen zijn daarvan overtuigd.
Verder deze maand publiceerden Lewis en haar collega’s in het tijdschrift BioScience het eerste systematische overzicht van bedreigingen voor vuurvliegjes. Ze hebben 49 vuurvliesexperts van over de hele wereld ondervraagd en hen gevraagd om 11 potentiële bedreigingen te rangschikken in volgorde van belangrijkheid. “Dit zijn mensen uit het veld die met vuurvliegen hebben gewerkt en zien wat er aan de hand is,” zegt Lewis. Volgens de deskundigen zijn de grootste bedreigingen voor vuurvliegen het verlies van habitats, pesticiden en lichtvervuiling…
Habitats vernietigd
Terwijl sommige dieren zich aanpassen aan het leven in menselijke omgevingen zoals steden, hebben veel vuurvliegen bepaalde habitats nodig, en zijn dus kwetsbaar als die habitats worden vernietigd.
De samenscholende vuurvliegen van Zuidoost-Azië zijn daar een voorbeeld van. De mannetjes hebben knipperlichten waarmee ze vrouwtjes aantrekken. Ze verzamelen zich ’s nachts in een mangroveboom en flitsen – waarop de vrouwtjes aanvliegen en paren uitkiezen. Bij sommige soorten synchroniseren de mannetjes hun flitsen, wat een spectaculair schouwspel oplevert waar toeristen dol op zijn.
De meeste vuurvliegen behoren tot het geslacht Pteroptyx, en leven alleen rond rivieroevers. Na de paring leggen de vrouwtjes hun eitjes in de modder van de rivieroever. De larven ontwikkelen zich daar en voeden zich maandenlang met slakken, voordat ze volwassen worden en terugkeren naar hun pronkbomen. “Alle onderdelen van hun levenscyclus zijn afhankelijk van die habitat,” zegt Lewis. Maar de mensen kappen het en vervangen het door oliepalmplantages. “Voor die specifieke groep vuurvliegjes is het verlies van habitat echt een groot probleem.”
Te fel
De op een na grootste bedreiging is volgens het onderzoek de lichtvervuiling. Dit kan allerlei vormen aannemen, van felle en directe straatverlichting tot de diffuse “skyglow” die ervoor zorgt dat de hemel nooit echt donker is. De meeste studies naar biodiversiteit hebben lichtvervuiling grotendeels verwaarloosd, zegt Lewis. “Maar voor vuurvliegjes is het front en center.”
In 2018 identificeerden Lewis en Avalon Owens van de biologieafdeling van Tufts vijf manieren waarop nachtelijke lichtvervuiling vuurvliegjes kan beïnvloeden, in een studie gepubliceerd in Ecology and Evolution. Het licht kan ervoor zorgen dat ze de tijd of hun positie uit het oog verliezen. De vuurvliegjes kunnen moeite hebben om belangrijke objecten te herkennen, zoals hun slakkenprooi. Bij soorten waarbij het ene geslacht wordt aangetrokken door de gloed van het andere, kan kunstlicht de paring verstoren. Tenslotte kunnen echt felle lampen de vuurvliegjes verblinden of zelfs verblinden.
Sommige soorten zijn kwetsbaarder voor lichtvervuiling. In het oosten van de VS gedijen de grote waterspreeuwvlinders (Photinus pyralis) goed. Ze zijn niet gebonden aan een bepaalde habitat en komen veel voor in New York City. “Ze zitten in de achtertuinen van mensen in Brooklyn,” zegt Lewis. “De volwassenen vliegen op parkeerplaatsen.” Dit weerspiegelt echter de levensstijl van de grote waterspreeuwvuurvlieg. “Hun baltsactiviteit is eigenlijk net rond zonsondergang, dus het is al vrij licht,” zegt Lewis. “Ze lijken helemaal niet gestoord te worden door de hoge lichtniveaus in stedelijke omgevingen.”
Dit is ongebruikelijk. Veel vuurvliegjes vertonen zich ’s avonds laat, als het van nature al erg donker is. “Als er veel achtergrondverlichting is van straatlantaarns of zelfs skyglow, dan zullen hun signalen minder goed zichtbaar zijn,” zegt Lewis. Deze nachtactieve soorten zijn het kwetsbaarst voor lichtvervuiling.
De ogen van vlinders zijn bijzonder gevoelig voor bepaalde soorten kunstlicht, zegt Alan Stewart van de Universiteit van Sussex. Zijn team bestudeerde de ogen van Britse glimwormen, waarbij mannetjes worden aangetrokken door gloeiende vrouwtjes. De ogen van de mannetjes waren afgestemd op het groene licht van de vrouwtjes, maar wanneer blauw licht werd toegevoegd, hadden de mannetjes moeite om de vrouwtjes te vinden. Dit betekent dat nieuwe LED-straatlantaarns, die langer meegaan en dus gunstig zijn voor het milieu, de vuurvliegjes waarschijnlijk meer zullen verstoren dan ouderwetse natriumstraatlantaarns, vanwege hun blauwachtige licht.
Chemicaliën en verzamelaars
De derde grote bedreiging zijn pesticiden. Dit komt nooit bij de meeste mensen op, zegt Lewis, omdat ze vuurvliegjes alleen zien als etalerende volwassenen. “Mensen denken niet echt na over de levenscyclus,” zegt ze. Het grootste deel van het leven van een vuurvlieg wordt doorgebracht als larve, op of onder de grond, of onder water. Daar worden ze blootgesteld aan bestrijdingsmiddelen. Vuurvlieglarven lopen vooral risico’s omdat het roofdieren zijn, die gewoonlijk op kleine slakjes jagen, die elk een dosis pesticide kunnen bevatten. “Als mensen zich daarvan bewust waren, denk ik dat ze een stuk terughoudender zouden zijn om pesticiden op hun gazon te sproeien,” zegt Lewis.
In delen van Azië worden vuurvliegjes in enorme aantallen uit het wild gehaald. “Ze houden grote insectenfestivals en huren dan lokale mensen in om erop uit te trekken, een stel vuurvliegjes te vangen en die op het festival los te laten,” zegt Lower. Als de vuurvliegjes habitatspecialisten zijn, zullen ze niet overleven. “Daardoor worden de populaties op sommige plaatsen uitgeput.” Eén natuurbeschermingsorganisatie schatte dat er in 2016 meer dan 17m in China werden gekocht.
Naast deze externe factoren zijn er ook risico’s verbonden aan de levensstijl van vuurvliegjes. In een paper uit 2019, gepubliceerd in Biodiversity and Conservation, benadrukten Lewis en haar collega’s “talrijke risicofactoren”. Zo kunnen volwassenen vaak niet ver vliegen – en bij sommige soorten misschien helemaal niet – zodat ze moeite hebben om te verhuizen als hun habitat wordt bedreigd. Veel soorten hebben ook een gespecialiseerd dieet, zodat ze kunnen verhongeren als hun voedselvoorziening wegvalt.
Het goede nieuws is dat we, nu we grip krijgen op wat er met vuurvliegjes gebeurt, iets kunnen doen. Sommige praktijken, zoals het oogsten van vuurvliegjes, moeten gewoon stoppen. Japan heeft dit bereikt. Begin 1900 verzamelden vuurvliegenwinkels de insecten, verpakten ze in zakjes en stuurden ze per fietskoerier naar grote steden waar ze werden losgelaten om mensen te laten genieten. “Dat veroorzaakte een enorme deuk in de vuurvliegpopulaties,” zegt Lewis. In de jaren 1920 ontdekte een jonge man genaamd Kiichiro Minami hoe hij vuurvliegjes in gevangenschap kon kweken, zonder wetenschappelijke opleiding. Minami begon de vuurvliegjes weer uit te zetten in rivieren, waardoor de populatie zich herstelde. Dit gebeurt nog steeds. “Schoolkinderen kweken vuurvliegjes in de klas en laten ze weer vrij in de rivieren,” zegt Lewis. Hoewel de Japanse vuurvliegjes niet in hun oude glorie zijn hersteld, zijn ze wel een succesverhaal op het gebied van natuurbehoud.
Daarnaast noemt Lewis drie acties die elke vuurvliegsoort zouden moeten helpen. Ten eerste, zegt ze, “als er een plek is met vuurvlieg biodiversiteit of overvloed, probeer dan die habitat te behouden.” Dat kunnen we niet allemaal, maar wat iedereen die in de buurt van vuurvliegjes woont wel kan doen is de lichtvervuiling verminderen. “Doe je lichten uit tijdens het vuurvliegseizoen, of doe gewoon je lichten uit in het algemeen. Neem lichten met bewegingsdetectoren die alleen aangaan als je ze nodig hebt.” En verminder het gebruik van pesticiden.
Mensen kunnen ook helpen door waarnemingen van vuurvliegjes te melden. Iedereen in Noord-Amerika kan dat doen door lid te worden van de organisatie Firefly Watch, die sinds 2010 actief is. In veel landen bestaan soortgelijke “citizen science”-programma’s. Je kunt ook lid worden van iNaturalist, waarmee je foto’s van dieren kunt insturen voor identificatie.
“We willen gewoon dat mensen naar buiten gaan en zoveel mogelijk genieten van vuurvliegjes in hun natuurlijke habitat,” zegt Lewis. Stewart is het daarmee eens en noemt vuurvliegjes een “magische ervaring”.
Als we goed opletten, zullen velen van ons op een dag vuurvliegjes in onze achtertuin hebben fonkelen.
Lampyris Noctiluca: de enige vuurvlieg van Groot-Brittannië
Het Verenigd Koninkrijk heeft maar één inheemse vuurvlieg: de gewone glimworm (Lampyris noctiluca). Lampyris komt ook voor op het vasteland van Europa. Ze zijn het best te zien in de avonden van juni en juli, wanneer de vrouwtjes groen gloeien om mannetjes aan te trekken. De website van het Verenigd Koninkrijk over glimwormen biedt een schat aan informatie.
Gemeenschappelijke glimwormen leven twee jaar. Ze komen aan het eind van de zomer uit eieren, groeien een beetje door zich met kleine slakjes te voeden en overwinteren dan. De volgende lente en zomer groeien ze, houden een winterslaap en verpoppen zich in de lente. Rond juni komen ze als volwassen dieren tevoorschijn, paren, leggen eieren en sterven. De lange levenscyclus is een kwetsbaarheid, zegt Alan Stewart van Sussex University: “Er kan veel gebeuren in twee jaar.”
Ze houden het liefst van een mengsel van bos en gras of struikgewas, zegt natuurbeschermer John Tyler, die in Buckinghamshire woont. “De larven voeden zich met slakken en houden van dichte begroeiing; de volwassen dieren hebben open ruimte nodig om te gloeien en voor de mannetjes om ze te vinden.”
Ze zijn niet officieel bedreigd, omdat ze niet door de IUCN zijn beoordeeld. Maar er zijn aanwijzingen voor achteruitgang. In een studie uit 2017 in het tijdschrift Lampyrid, verzamelden Tyler en zijn collega’s gegevens van 15 Engelse locaties en vonden scherpe dalingen. “Zelfs op natuurreservaten nemen ze af,” zegt hij.
Gewone glimwormen hebben te maken met veel van dezelfde bedreigingen als andere vuurvliegen, maar zijn extra kwetsbaar omdat volwassen vrouwtjes niet kunnen vliegen. “Ze zijn bijzonder slecht in het koloniseren van nieuwe plekken, of het herkoloniseren van plekken waar ze verloren zijn gegaan,” zegt Tyler.
{{topLeft}}
{{{bottomLeft}}
{{topRight}}
{{bottomRight}}
{{/goalExceededMarkerPercentage}}
{{/ticker}}
{{heading}}
{{#paragraphs}}
{{.}}
{{/paragraphs}}{{highlightedText}}
- Share on Facebook
- Share on Twitter
- Share via Email
- Share on LinkedIn
- Share on Pinterest
- Share on WhatsApp
- Share on Messenger