Ik zie het verband tussen ontregelde slaap en diabetes de hele tijd in mijn praktijk, als ik werk met patiënten die te maken hebben met metabole problemen en slaapproblemen op hetzelfde moment. Onregelmatige slaapschema’s en slaapstoornissen kunnen het risico op diabetes vergroten – en ze maken het ook moeilijker om de ziekte te beheersen.
We hebben gekeken naar de onderliggende manieren waarop slaap bijdraagt aan diabetes – laten we nu eens nader kijken naar de specifieke slaapstoornissen die van invloed zijn op de aandoening, en de diabetes symptomen die de slaap kunnen belemmeren.
Het verband tussen obstructieve slaapapneu en diabetes
Voordat we kijken naar het bredere scala aan slaapproblemen en slaapstoornissen die bij diabetes voorkomen, wil ik het hebben over het verband tussen diabetes en obstructieve slaapapneu. Het is een belangrijke, omdat de twee aandoeningen zo vaak samen voorkomen. OSA is de meest voorkomende slaapstoornis bij mensen met diabetes. Zoals uit onderzoek is gebleken, heeft een meerderheid van de mensen met diabetes – maar liefst 86 procent – ook obstructieve slaapapneu. Mensen met diabetes lopen een verhoogd risico op OSA en mensen met OSA lopen een hoger risico op diabetes.
De relatie tussen OSA en diabetes is complex, en wetenschappers zijn nog steeds bezig om te begrijpen hoe de twee aandoeningen elkaar beïnvloeden. Maar het is duidelijk dat obesitas een belangrijke rol speelt bij zowel slaapapneu als diabetes. Overgewicht of obesitas is een primaire risicofactor voor beide aandoeningen. Naar schatting 70 procent van de mensen met OSA heeft obesitas, en 90 procent van de mensen met diabetes heeft overgewicht of obesitas.
Hier volgt een kort overzicht van OSA: Obstructieve slaapapneu is een aandoening die wordt gekenmerkt door periodes van verminderde of onderbroken ademhaling tijdens de slaap. Bij mensen met OSA raakt de luchtweg geheel of gedeeltelijk geblokkeerd, waardoor de luchtstroom tijdelijk wordt afgesneden. OSA is schadelijk voor zowel de kwaliteit als de kwantiteit van de slaap. Mensen met OSA ervaren een zeer gefragmenteerde en onrustige slaap en worden vaak wakker door hun verminderde ademhaling. Ze brengen meer tijd door in de lichte slaapfasen en minder tijd in de diepe, herstellende slaapfasen. En ze slapen vaak minder in het algemeen. Naast een hoger risico op diabetes type 2, lopen mensen met OSA ook een groter risico op cardiovasculaire problemen, waaronder hoge bloeddruk.
Wetenschappers hebben nog niet vastgesteld dat OSA diabetes veroorzaakt. Maar een groeiende hoeveelheid bewijs wijst naar OSA als een mogelijke oorzaak.
- Onderzoek toont aan dat slaapfragmentatie (ook wel rusteloze of gebroken slaap genoemd), zoals die wordt ervaren door mensen met slaapapneu, de insulinegevoeligheid en glucosetolerantie verlaagt, en de niveaus van cortisol verhoogt, een hormoon dat interfereert met het vermogen van cellen om insuline effectief te gebruiken.
- De periodieke onderbrekingen van de ademhaling (hypoxie genoemd) die bij OSA kunnen optreden, verminderen ook de insulinegevoeligheid en het glucosemetabolisme.
- Van deze onderbrekingen van de ademhaling is ook aangetoond dat ze negatieve effecten hebben op het normale dagelijkse ritme van de bloedglucose, en dat ze schade toebrengen aan de cellen van de alvleesklier, die insuline produceert en afgeeft.
CPAP, of continue positieve luchtwegdruk, is de belangrijkste behandeling voor OSA. CPAP is een kleine luchtcompressor die lucht door een slangetje en een masker op uw gezicht blaast terwijl u slaapt, om uw luchtwegen open te houden. Verschillende studies hebben aangetoond dat CPAP-therapie ook de insulinegevoeligheid bij mensen met diabetes kan verbeteren. De resultaten zijn gemengd, maar wijzen wel op insuline- en glucosegerelateerde voordelen van CPAP bij mensen met ernstige OSA en bij mensen die zeer consequent CPAP-therapie gebruiken. Het kan een probleem zijn om patiënten routinematig CPAP te laten gebruiken, want wie wil er nu slapen met een masker op zijn gezicht?
Het is belangrijk dat mensen met diabetes en prediabetes worden gescreend op OSA. Behandeling van deze slaapstoornis kan belangrijke voordelen hebben voor het onder controle houden van de ziekte, of voor het voorkomen van de ontwikkeling ervan. En mensen met OSA moeten zich bewust zijn van hun verhoogde risico op diabetes type 2 en met hun arts samenwerken om dit risico aan te pakken.
Veel mensen die OSA hebben, weten niet dat ze het hebben. Het verhoogde risico op diabetes is nog een goede reden om tijdens de slaap te letten op tekenen van een verstoorde ademhaling (snurken, hijgen en snurken). Als u (of uw partner) deze symptomen vertoont, of overdag overmatige vermoeidheid, hoofdpijn, prikkelbaarheid en concentratieproblemen ervaart, praat dan met uw arts over een screening op slaapapneu.
Insomnia en andere slaapstoornissen worden ook in verband gebracht met diabetes
Insomnia is een andere slaapstoornis die in verband wordt gebracht met diabetes. Ik denk dat we nog niet genoeg onderzoek hebben gezien dat specifiek kijkt naar de relatie tussen slapeloosheid en diabetes.
Insomnia kan verschillende soorten slaapstoornissen omvatten, waaronder:
- Problemen met inslapen
- Moeilijk in slaap blijven
- Vroeg wakker worden
- Niet opgefrist wakker worden
Je hoeft niet al deze symptomen tegelijk te hebben om slapeloosheid te hebben. Mensen met slapeloosheid krijgen meestal niet genoeg slaap, en vooral als de slapeloosheid chronisch is, hebben ze vaak onregelmatige slaapcycli die wijzen op onderliggende verstoringen van het circadiane ritme.
Zoals we hebben gezien, lijken een gebrek aan slaap, slaap van slechte kwaliteit en circadiane verstoringen allemaal de stofwisselingsfunctie te verstoren, de effectiviteit van insuline en de glucosebalans te verminderen, en het risico op diabetes type 2 te verhogen.
Insomnia komt ook voor naast diabetes, hetzij vanwege de onderliggende stofwisselingsstoornis of vanwege diabetesverschijnselen – of vanwege beide. Er zijn aanwijzingen dat medicijnen die worden gebruikt om diabetes te behandelen, waaronder het medicijn Metformine, kunnen bijdragen aan slapeloosheid. Slapeloosheid wordt, net als andere slaapstoornissen, vaak niet gediagnosticeerd, ook niet bij mensen met diabetes. Als u diabetes of prediabetes hebt, is het belangrijk om met uw arts over uw slaappatronen te praten en te worden beoordeeld op slapeloosheid.
Restless Leg Syndrome is een slaap- en neurologische aandoening die gepaard gaat met ongemakkelijke tintelingen en kruipende sensaties in de benen die intense aandrang om de benen te bewegen opwekken. Deze sensaties treden vaker en intenser op in de avond, wanneer men zich ontspant of probeert te slapen. RLS maakt het moeilijk om in slaap te vallen, veroorzaakt gefragmenteerde slaap, en resulteert vaak in kortere slaaptijden en aanzienlijke vermoeidheid overdag.
Mensen met diabetes lopen mogelijk een hoger risico om RLS te ontwikkelen. Recent onderzoek wijst uit dat RLS significant vaker voorkomt bij mensen met diabetes dan in de algemene bevolking. Het verband tussen RLS en diabetes is nog niet duidelijk. De verhoogde incidentie van RLS bij mensen met diabetes kan een gevolg zijn van zenuwbeschadiging (neuropathie) die optreedt bij diabetes. Het kan ook met andere factoren te maken hebben, zoals een slecht gecontroleerde bloedsuikerspiegel, hart- en vaatziekten, obesitas, of tekorten aan vitaminen en mineralen.
Wanneer slaapproblemen ernstiger zijn, is diabetes meestal ernstiger en minder goed onder controle. Slaap beïnvloedt zo veel elementen die de ontwikkeling en het verloop van de ziekte beïnvloeden, van hormonen tot gewicht en eetgewoonten, tot stemming, stress en immuunfunctie. Onbehandelde slaapstoornissen kunnen het risico op diabetes verhogen – en ze kunnen de ziekte ook gecompliceerder, ernstiger en moeilijker te behandelen maken.
Mensen met diabetes hebben meer kans op een verstoorde slaap
Niet iedereen die diabetes heeft, heeft problemen met slapen. Maar mijn ervaring is dat de meeste mensen met diabetes behoorlijk hardnekkige problemen hebben om goed te slapen. Ze hebben vaak te kampen met een reeks slaapproblemen, waaronder:
- Problemen met in slaap vallen en in slaap blijven
- Niet genoeg slapen
- Moeite om volgens een regelmatig schema te slapen, met consistente bedtijden en wektijden
- Een hogere incidentie van slaapstoornissen
Onderliggende oorzaken van diabetes, waaronder circadiane ritmestoornissen (verstoringen van uw biologische klok) en de verstoring van metabolische hormonen, kunnen bijdragen aan deze slaapproblemen. Maar de symptomen van diabetes zelf kunnen ook leiden tot gefragmenteerde, onrustige, niet-verfrissende en onvoldoende slaap. Mensen met diabetes kunnen een reeks slaapverstorende symptomen ervaren, waaronder:
Frequent urineren. Dit is een veelvoorkomend symptoom van hyperglykemie, of hoge bloedsuikerspiegel, dat zowel overdag als ’s nachts kan optreden. De behoefte om ’s nachts vaak te plassen staat bekend als nachtelijke urineverlies. De behoefte om ’s nachts op te staan om naar het toilet te gaan veroorzaakt gefragmenteerde slaap, vermindert de hoeveelheid slaap en onderbreekt de natuurlijke stroom van slaap door de afzonderlijke stadia en cycli.
Excessieve dorst. Uitdroging is een symptoom van zowel hyperglykemie als hypoglykemie, oftewel een laag bloedsuikergehalte. Dorst en uitdroging kunnen het moeilijker maken om in slaap te vallen en ervoor zorgen dat u ’s nachts herhaaldelijk wakker wordt.
Hoofdpijn. Zowel een hoge als een lage bloedsuikerspiegel kan hoofdpijn veroorzaken, waardoor het moeilijk is in slaap te vallen en te blijven slapen.
Honger. Honger is een ander symptoom van zowel een hoge als een lage bloedsuikerspiegel. Het is moeilijk om hongerig in slaap te vallen. En veel eten voor het slapengaan verstoort ook de slaap.
Zweten. Dit teken van een lage bloedsuikerspiegel kan voorkomen dat u in slaap valt. Zweten kan ook ’s nachts uw slaap onderbreken.
angst en prikkelbaarheid. Een laag bloedsuikergehalte kan angstgevoelens opwekken. Nachtelijke onrust is een belangrijke oorzaak van slapeloosheid en onrustig slapen. Mensen met een lage bloedsuikerspiegel kunnen ook last krijgen van duizeligheid en hartkloppingen – een snelle of bonzende hartslag – die hen belemmeren in hun vermogen om in slaap te vallen.
Diabetische neuropathie. Mensen met diabetes lijden vaak aan zenuwbeschadiging. De meest voorkomende vorm van diabetische neuropathie treft meestal de voeten en benen, en soms de handen en armen, en veroorzaakt pijn, gevoelloosheid, tintelingen, en extreme gevoeligheid voor aanraking. Zelfs het gewicht van een lichte deken kan pijn en ongemak veroorzaken. Verschillende vormen van neuropathie kunnen een breed scala aan effecten op het lichaam hebben, waaronder een onvermogen om de lichaamstemperatuur te reguleren, een verhoogde hartslag en pijn, waardoor het moeilijk kan zijn om te ontspannen, comfortabel in bed te liggen en goed te slapen.
Diabetes type 2 wordt meestal gezien als een ziekte die verband houdt met voeding en lichaamsbeweging. Het lijdt geen twijfel dat slechte voeding en een zittende levensstijl het risico op diabetes verhogen. Zelfs vandaag de dag, met al het bewijs dat we hebben, wordt slaap over het hoofd gezien als een risicofactor. Bij de beoordeling van het risico op het ontwikkelen van diabetes en bij de behandeling van de ziekte moet een verstoorde slaap even serieus worden genomen als een dieet vol vette, zetmeelrijke en verwerkte voedingsmiddelen of een gebrek aan lichaamsbeweging. Als slaap de aandacht krijgt die het verdient, kan het een krachtig hulpmiddel zijn bij het helpen voorkomen en verbeteren van diabetes.
Sweet Dreams,
Michael J. Breus, PhD, DABSM
The Sleep Doctor™
www.thesleepdoctor.com
Referentielijst:
Bhaskar, S. et al. (2016). Prevalentie van chronische slapeloosheid bij volwassen patiënten en de correlatie met medische comorbiditeiten. Journal of Family Medicine and Primary Care, 5(4): 780-784. Opgehaald van: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5353813/
Conrad Stöppler, M. (2018, 28 maart). Hyperglykemie (hoge bloedsuiker) symptomen, niveaus, dieet en oorzaken. MedicineNet. Opgehaald van: http://www.patientcareonline.com/diabetes-type-2/restless-legs-syndromediabetes-link.
Ferry, R. Jr. (2017, 20 november). Hypoglykemie (lage bloedsuikerspiegel). E-MedicineHealth. Retrieved from: https://www.emedicinehealth.com/low_blood_sugar_hypoglycemia/article_em.htm#prevention_of_hypoglycemia
Hackerthal, V. (2014, maart 14). De link rustelozebenensyndroom-diabetes. Patiëntenzorg. Opgehaald van: http://www.patientcareonline.com/diabetes-type-2/restless-legs-syndromediabetes-link
Lindberg, E. et al. (2012). Slaapapneu en glucosemetabolisme: een lange-termijn follow-up in een community-based steekproef. Chest, 142(4): 935-942. Opgehaald van: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22499826/
Mayo Clinic. (2018, 6 maart). Obstructieve slaapapneu. Opgehaald van: https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/obstructive-sleep-apnea/symptoms-causes/syc-20352090
Mayo Clinic. (2015, 24 februari). Diabetische neuropathie. Retrieved from: https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/diabetic-neuropathy/symptoms-causes/syc-20371580
Mesarwi, O. et al. (2013). Slaapstoornissen en de ontwikkeling van insulineresistentie en obesitas. Endocrinology and Metabolic Clinics of North America, 42(3): 617-634. Retrieved from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3767932/
National Institutes of Health National Institute of Neurological Disorders and Stroke. (2017, 9 mei). Perifere neuropathie factsheet. Opgehaald van: https://www.ninds.nih.gov/Disorders/Patient-Caregiver-Education/Fact-Sheets/Peripheral-Neuropathy-Fact-Sheet
Oltmanns, KM et al. (2004). Hypoxie veroorzaakt glucose-intolerantie bij mensen. American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine, 169(11): 1231-7. Opgehaald van: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15044204/
Stamatakis, KA and Punjabi, NM. (2010). Effecten van slaapfragmentatie op het glucosemetabolisme bij normale proefpersonen. Chest, 137(1): 95-101. Opgehaald van: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19542260/
Tasali, E. et al. (2008). Obstructieve slaapapneu en type 2 diabetes: interacterende epidemieën. Chest, 133(2): 496-506. Opgehaald van: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18252916
Weinstock, TG et al. (2012). Een gecontroleerde studie van CPAP-therapie op metabole controle bij personen met verminderde glucosetolerantie en slaapapneu. Slaap, 35(5): 617-625B. Opgehaald van: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22547887/
Wiwanitkit, S. en Wiwanitkit, V. (2012). Metformine en slaapstoornissen. Indian Journal of Endocrinology and Metabolism, 16(Suppl1): S63-S64. Opgehaald van: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3354927/
Yokoe, T. et al. (2008). Intermitterende hypoxie keert het diurnale glucose ritme om en veroorzaakt pancreas beta-cel replicatie bij muizen. Tijdschrift voor Fysiologie, 586(3): 899-911. Retrieved from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18033815/
Zobieri, M. and Shokoohi, A. (2014). Restless Leg Syndrome in Diabetics Compared with Normal Controls. Slaapstoornissen, 2014: 871751. Opgehaald van: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4033537/