Wat was een castraat? En hoe klonken ze?

1 mei 2020, 14:31 | Bijgewerkt: 1 mei 2020, 14:36

Voor een groot deel van de muziekgeschiedenis speelden castraten een prominente rol in opera’s, kerken en aan hoven in heel Europa. Maar waarom werden jonge jongens gedwongen deze gruwelijke operatie te ondergaan? En wat voor invloed had het op hun stem?

Een castraat is een mannelijke zanger die voor zijn puberteit werd gecastreerd. Het onmiddellijke effect op hun stem was dat ze de hoge noten en het bereik van hun onvolgroeide stem behielden, maar de operatie had ook een aantal andere effecten.

Het gebrek aan testosteron betekende dat de botten van de zangers niet verhardden – waardoor hun botten meestal ongewoon lang werden. Castraten waren dus a) erg lang en b) hadden erg grote ribbenkasten, waardoor ze een enorme ademcapaciteit hadden.

Castraten (of castraten, zoals het technisch zou moeten heten) konden het publiek versteld doen staan door noten bovenmenselijk lang vast te houden en ook door hoger te zingen dan een natuurlijk volgroeide mannenstem zou kunnen.

Lees meer: De ‘schaamtefluit’ werd in de Middeleeuwen gebruikt om slechte muzikanten te straffen >

Wat is de geschiedenis van castrati?

In 400 na Christus had keizerin Aelia Eudoxia in Constantinopel een eunuch-koorleider, Brison (sidenote: eunuchen werden na hun puberteit gecastreerd, dus de operatie had niet per se gevolgen voor hun stem).

Maar castrato-zangers verschenen voor het eerst in Europa in het midden van de 16e eeuw. In 1589 werd zelfs een pauselijke bul uitgevaardigd waarin werd bevolen dat de jonge jongens en falsetzangers van het koor van de Sint Pieter in Rome zouden worden vervangen door castraten.

Castrato-zangers verschenen in Parijs, München en zij vormden ook het hoog-stemmige deel van het koor van de Sixtijnse Kapel.

De operatie was echter nooit legaal, dus het zou zijn gedaan door onbetrouwbare chirurgen. En families verzonnen ingewikkelde verhalen over de “ongelukken” die de jongens waren overkomen – van een val van een paard tot een aanval door een wild zwijn.

De gouden eeuw van de castraten

Maar de gouden eeuw van de castraten brak aan in de 17e en 18e eeuw, toen ze de sterren van het operatoneel werden.

Francesco Bernardi – of Senesino zoals hij bekend werd – werd geboren in 1686 en speelde in veel van Händels werken, waaronder de opera’s Giulio Cesare en Rodelinda.

Een contemporain verslag zegt: “Hij had een krachtige, heldere, gelijke en zoete altstem, met een perfecte intonatie en een uitstekende trilling. Zijn manier van zingen was meesterlijk en zijn voordracht ongeëvenaard… Hij zong allegros met veel vuur, en markeerde snelle divisies, vanuit de borst, op een articulaire en aangename manier.”

Lees meer: Mensen maken thuis beroemde schilderijen na tijdens quarantaine >

Farinelli kwam wat later, maar groeide al snel uit tot een van de beroemdste musici van zijn tijd. Carlo Maria Michelangelo Nicola Broschi werd in 1705 geboren. Zijn ouders besloten waarschijnlijk iemand te zoeken die hem kon opereren na de dood van zijn vader – een castraat in de familie kon veel geld in het laatje brengen.

Hieronder: een aria uit Händels Giulio Cesare uitgevoerd door countertenor David Daniels. Deze rol zou oorspronkelijk door een castrato zijn vertolkt.

Een musicus die hem in 1726 in Milaan hoorde zingen, zei: “Farinelli had een doordringende, volle, rijke, heldere en goed gemoduleerde sopraanstem, met een bereik in die tijd van de A onder midden C tot de D twee octaven boven midden C… Zijn intonatie was zuiver, zijn triller mooi, zijn adembeheersing buitengewoon en zijn keel zeer beweeglijk, zodat hij de breedste intervallen snel en met het grootste gemak en zekerheid uitvoerde.”

Farinelli voerde ook muziek van Händel uit en werd een favoriet van het Europese koningshuis – hij werd ingehuurd door koningin Elisabetta Farnese van Spanje om de depressie van haar man, Filips V, te genezen.

De laatste castraat

De laatste rol die voor een castraat werd geschreven was die van Armando in Meyebeer’s Il crociato in Egitto. En castratie werd illegaal gemaakt na de eenwording van Italië in 1861.

Maar pas in 1878 verbood Paus Leo XIII de kerk castraten in te huren. En het officiële einde kwam in 1903 toen Pius X verklaarde: “Wanneer het wenselijk is de hoge stemmen van sopranen en contrateno’s te gebruiken, moeten deze rollen worden bezet door jongens, volgens het oudste gebruik van de Kerk”.

Alessandro Moreschi was de laatste castrato die in het koor van de Sixtijnse Kapel zong – en er is een verbazingwekkende opname van hem bewaard gebleven, gemaakt in 1902 – hij zou slechts een paar jaar later, in 1913, met pensioen gaan en stierf in 1922. Dus deze opname is niet Moreschi in zijn beste jaren, maar het is het dichtst dat we zullen komen bij het horen van een stem die voor altijd uit de klassieke wereld is verdwenen.