Heeft u wel eens een black-out gehad tijdens een vergadering, maar bent u terug in de werkelijkheid geschokt door het geluid van uw baas die uw naam een paar keer roept? Als je je ooit in zo’n ongemakkelijke situatie hebt bevonden, heb je misschien een “microslaap” ervaren.
Deze vreemde staat van bewustzijn wordt gekenmerkt door korte uitbarstingen van slaap die plaatsvinden terwijl iemand wakker is – vaak terwijl de ogen open zijn en de persoon rechtop zit of zelfs een taak uitvoert. Tijdens de microslaap gaan delen van de hersenen voor een paar seconden offline terwijl de rest van de hersenen wakker blijft. Het is net alsof je een zombie bent voor een paar korte momenten – zonder het hele “menselijk vlees eten” gedeelte.
Onderzoekers begrijpen nog niet helemaal waarom bepaalde delen van onze hersenen in de loop van de dag worden uitgeschakeld. Maar ze hebben ontdekt dat slaap en waakzaamheid niet zo duidelijk zijn als we misschien denken. En hoewel vermoeidheid de hersenen lijkt voor te bereiden op microslaap, doen zelfs goed uitgeruste mensen het – vaak.
Microslaapjes en megarampen
In een experiment dat in 2012 werd gepubliceerd, speelden deelnemers die een goede nachtrust hadden misschien wel het saaiste computerspel ter wereld – het volgen van een bewegend doel op een monitor met een joystick. Tijdens de 50 minuten durende test volgden onderzoekers de hersen- en oogactiviteit van de mensen. Ze ontdekten dat de hersenen van mensen het heel leuk vonden om stiekem een microslaapje te doen tijdens het saaie computerspelletje. Gemiddeld deden de spelers in iets minder dan een uur 79 episodes van microslaap, die telkens tot zes seconden duurden.
Het mag dan ook geen verrassing zijn dat microslaap gevaarlijk is. Wanneer iemand letterlijk half slaapt, is de kans op kritieke fouten groter. Een paar seconden in een roes is alles wat nodig is voor een fataal ongeluk, en helaas, er zijn op zijn minst een paar krantenkoppen grabbing rampen en tragedies toegeschreven aan microslaap.
Zo ontspoorde in 2016 een te hard rijdende Londense tram in een scherpe bocht naar links omdat de bestuurder in een microslaap viel. Het ongeluk, waarbij zeven mensen omkwamen en nog eens 62 gewond raakten, was het ergste treinongeluk dat het Verenigd Koninkrijk in de recente geschiedenis had gezien. Andere rampen die verband houden met microslaap zijn onder meer het ongeluk met de kernreactor in Tsjernobyl in 1986, de crash met vlucht 447 van AirFrance in 2009 (waarbij alle 228 mensen aan boord omkwamen) en de treinramp met de Waterfall in 2003.
Statistisch gezien zijn vliegtuigongelukken en dergelijke vrij zeldzaam. Maar dagelijks ondernemen de meesten van ons nog steeds activiteiten die, als we niet opletten, iemand naar de eerste hulp of zelfs het mortuarium kunnen sturen. Een beter begrip van microslaap kan ons helpen veilig te blijven.
Slapen terwijl je wakker bent
Onderzoekers leren nog steeds over wat er in de hersenen gebeurt tijdens microslaap. Maar een studie uit 2015 werpt licht op de hersenmechanismen die aan het werk zijn.
In het experiment werd de hersenactiviteit van mensen die 22 uur lang wakker waren, gevolgd nadat ze een donkere fMRI-machine waren binnengegaan. Wanneer deelnemers kort in microslaap dreven, zagen onderzoekers dat de thalamus van de hersenen minder actief werd. Dit deel van de hersenen regelt de slaap-waakcyclus en fungeert als een sensorische poortwachter, die binnenkomende informatie naar andere delen van de hersenen stuurt voor verwerking.
Maar verrassend genoeg nam tijdens deze momenten van microslaap de activiteit in delen van de hersenen die verantwoordelijk zijn voor het letten op, toe. De activering in deze gebieden is waarschijnlijk een manier van onze hersenen om wakker te blijven en te voorkomen dat we volledig toegeven aan de drang om te slapen. En het zou kunnen verklaren waarom veel mensen nog steeds taken kunnen uitvoeren op de automatische piloot, ook al slaapt een belangrijk deel van hun hersenen.
ZZZs and Zaps
Voorlopig lijkt de beste manier om microslaapjes te voorkomen het krijgen van voldoende slaap van goede kwaliteit te zijn. Het op één na beste is een dutje na een nacht van woelen en draaien, zoals bleek uit een NASA-studie uit 1994. Piloten met slaapproblemen die voor een testvlucht een dutje van 40 minuten mochten doen, hadden slechts 34 microslaap episodes in hun laatste 90 minuten van de vlucht, vergeleken met 120 in de niet-slaapgroep.
Maar wat als je geen dutje kunt doen? Of als je leeft volgens een “Ik slaap als ik dood ben” mantra? Nou, dan heb je geluk. Sommige uitvinders willen inspelen op onze slechte slaapgewoonten. Een van die producten is STEER, een “draagbaar apparaat dat je niet in slaap laat vallen”, aldus de Kickstarter-campagne. Het apparaat zou slaperige chauffeurs een schok geven om ze wakker te houden. Het belooft “gegarandeerde bescherming tegen slaap” en “actief bewustzijn zonder dat er microslaapjes optreden.”
Of misschien is de dreiging van elektrische schokken al genoeg stimulans om aan de kant te gaan en eindelijk te gaan slapen.