Hoe vreemd het ook mag klinken, we weten nog steeds niet precies waarom mensen en andere dieren slapen. Lopend onderzoek levert vele theorieën op, die vaak verband houden met het genereren van geheugen of leren. Misschien helpt het om DNA-schade in neuronen te herstellen, zoals een Nature-studie vorig jaar suggereerde. Maar al in 2017 hadden wetenschappers geleerd dat de omgekeerde kwal ook lijkt te slapen, ondanks het ontbreken van een brein of centraal zenuwstelsel. Dus, de jury is nog steeds uit over het waarom achter slaap.
Wat we wel weten is dat in wezen alle dieren rusten – hoewel gedetailleerde studies vooral hebben plaatsgevonden bij zoogdieren en vogels. De stijl van slapen varieert sterk in het dierenrijk. Of je nu kijkt naar het leven in de Afrikaanse savanne, over de oceanen of hoog in de bomen van Australië, je vindt grote variaties in slaaphoudingen en de hoeveelheid dagelijkse rust die elke soort nodig heeft.
Om te overleven hebben verschillende dieren waarschijnlijk hun unieke slaapgewoonten ontwikkeld, zegt Tom Stalf, president en CEO van de Columbus Zoo and Aquarium. “Het gaat om aanpassing.”
Slapen of niet slapen
Het hoogste dier op aarde, giraffen, is vaak aangeprezen als het zoogdier dat het minst slaapt van allemaal, ondanks het feit dat het tot 3.000 pond weegt. Een vaak geciteerde statistiek schat dat ze slechts 30 minuten per dag slapen. Maar dat heeft waarschijnlijk alleen betrekking op de diepe slaap, gezien een groot onderzoek uit 1996 waarin hun totale slaap dichter bij 4,5 uur per 24 uur werd geschat.
Een deel van de moeilijkheid om de slaap van giraffen in de gaten te houden, komt voort uit hun uitzonderlijk vreemde slaappatroon. Ze doen gedurende de dag een aantal korte powernaps van slechts enkele minuten per keer. Dit gebeurt vaak staand – waarschijnlijk een aanpassing om zich tegen roofdieren te beschermen, want de langbenige giraffe gaat langzaam over van liggen naar staan.
De olifant is een andere kanshebber voor de minste slaap bij een zoogdier. Onderzoekers die twee vrij rondlopende Afrikaanse olifanten volgden, ontdekten dat ze slechts 2 uur per dag sliepen, volgens een studie gepubliceerd in 2017. Ook zij slapen vaak staand. “Soms zie je ze tegen een boom of iets dergelijks leunen om wat gewicht van hun lichaam af te halen,” zegt Stalf.
Slaappatronen in gevangenschap, zoals in dierentuinen waar veel studies worden uitgevoerd, verschillen meestal van het werkelijke gedrag in het wild. Dit kan een vertekend beeld geven van de hoeveelheid slaap die elke soort per dag nodig heeft.
In tegenstelling tot de giraffe en de olifant, kunnen mannetjesleeuwen bijna 20 uur per dag slapen, terwijl vrouwtjes minstens 15 uur nodig hebben. Tijgers slapen een vergelijkbare hoeveelheid tijd. Een trend in de hele dierenwereld is dat carnivore dieren, zoals grote katachtigen, veel meer uren rusten dan herbivoren zoals giraffen en olifanten die het grootste deel van hun wakkere uren grazend doorbrengen op zoek naar voedsel. Maar er zijn genoeg uitzonderingen op deze trend.
De beste slapers
Koala-beren, die inheems zijn in Australië en uitsluitend bladeren eten van de eucalyptusboom, slapen tussen de 18 en 22 uur per dag, volgens de Australian Koala Foundation. Dan zijn er nog de omnivore bruine en zwarte beren in Noord-Amerika, die beroemd zijn om hun acht maanden lange winterslaap. “Sommige van deze dieren zijn een heel seizoen inactief,” zegt Stalf. “Het is verbazingwekkend.”
En als je een kijkje onder water neemt, zul je zien dat vissen slapen zonder hun ogen te sluiten, omdat ze geen oogleden hebben. Sommige vertonen zelfs wat onderzoekers “slaapzwemmen” noemen. Wezens zoals dolfijnen, aan de andere kant, staan bekend om hun unihemisferische slaappatronen. Dit betekent dat de helft van de hersenen overschakelt naar de langzame-golf verwerkingsmodus, terwijl de andere helft actief blijft. Sommige onderzoekers suggereren dat dit gedrag eigenlijk niet aan de definitie van slaap voldoet omdat dolfijnen voortdurend bewegen. Dus, zou een zaak kunnen worden gemaakt dat de dolfijn niet slaapt.
Zo heeft u misschien ook wel eens gehoord dat brulkikkers helemaal nooit slapen. In 2008 wezen onderzoekers in PLOS Biology erop dat dit idee vooral gebaseerd is op een studie uit 1967 waarin een specifieke definitie van slaap werd gebruikt. Hun echte conclusie, en in het algemeen in het huidige veld van dierenslaap, is dat het rustleven van dieren en mensen nog steeds veel mysterie bevat. We hebben meer observaties en studies nodig om de diepte ervan te onderzoeken.