Castor i Pollux

Castor i Pollux (Dioscuri) to postacie z mitologii greckiej i rzymskiej uważane za bliźniaczych synów Zeusa lub Jowisza. Półboskie postacie, którym przypisywano rolę ratowania tych, którzy znaleźli się w tarapatach na morzu lub w poważnym niebezpieczeństwie podczas wojny, i które były szczególnie związane z końmi i sportem. Bracia byli szczególnie związani ze Spartą i mieli swoje świątynie w Atenach i na Delos. Dioskurowie byli patronami rzymskich rycerzy i odgrywali ważną rolę w ceremoniach wojennych w okresie cesarskim.

Nazwiska & Rodzina

Oryginalne greckie imię braci brzmiało Kastor i Polydeukes, zlatynizowane na Castor i Pollux. Razem są znani jako Dioscuri od oryginalnej greckiej formy Dioskouroi, oznaczającej „młodzieńców Zeusa”, ponieważ wielki bóg został uznany za ich nieśmiertelnego ojca po tym, jak przebrał się za łabędzia i uwiódł Ledę. W jednej z wielu wersji mitu bliźnięta narodziły się z jaja. Polluks był uważany za nieśmiertelnego, podczas gdy jego brat był śmiertelny, ponieważ jego ludzkim ojcem był Tyndareus, król Sparty, który również spał z Ledą tej samej nocy, stąd zamieszanie wokół ojcostwa bliźniaków. Wyjaśnia to również ich inną nazwę – Tyndarydzi. Z drugiej strony, w Iliadzie Homera oboje są traktowani jako zmarli, co tłumaczy ich związek z podziemnym światem. Sprawa jest częściowo rozwiązana w Odysei Homera, gdzie wyjaśnia on, że bliźniaki zmieniały się każdego dnia, jeden był żywy, drugi martwy, a następnego dnia odwrotnie. Idea ta jest również przedstawiona przez Pindara, który stwierdza, że bliźniacy dzielili się swoją nieśmiertelnością i przełączali się codziennie między Olimpem a Hadesem.

Przygody mitologiczne

Kastor i Polluks byli zaangażowani w kilka słynnych epizodów z mitologii greckiej. Towarzyszyli Meleagerowi podczas jego kaledońskiego polowania na dziki i udali się z Jasonem i innymi Argonautami na udane poszukiwania Złotego Runa. To właśnie podczas tej ostatniej przygody Polluks pokonał niezwykle silnego Amycusa, króla Bebrycjuszy.

Gdy ich siostra Helena została porwana przez Tezeusza, bracia przywieźli ją z Attyki do Sparty, a na dokładkę zabrali Aethrę, matkę Tezeusza. Ostatni epizod miał miejsce, gdy bracia, początkowo na wyprawie łupienia bydła, uprowadzili Phoebe i Hilaeira, córki Leucippusa. O utrzymanie zdobyczy musieli jednak walczyć z kuzynami dziewcząt – Idasem i Lynceusem, z którymi dziewczyny były zaręczone. Ze starcia ocalał tylko Polluks, co wyjaśnia konieczność podzielenia się nieśmiertelnością z Kastorem. Walka między rywalizującymi rodami jest, być może, mitologicznym wyjaśnieniem prawdziwej waśni między wieloletnimi rywalami Sparty i Messenii.

Socjacje

Bliźniaki były uważane za obrońców domu i gościnności, przysięgi, przyjaźni i sportu. Kastor był uważany za doświadczonego mistrza jazdy konnej, podczas gdy Polluks posiadał wielkie umiejętności bokserskie. Uważano, że obaj chronią wojowników w bitwie i żeglarzy na morzu, zwłaszcza tych w sytuacjach zagrażających życiu, i często pojawiali się osobiście w takich momentach. Na morzu uważano, że pojawiają się pod postacią ognia św. Elma.

We Włoszech kult bliźniąt sięgał połowy VI wieku p.n.e.. Dla Rzymian bliźnięta były potomstwem Jowisza i Ledy; obaj byli szczególnie związani z kawalerią, a Kastor został przyjęty przez rzymskich rycerzy (equites) za ich patrona. Ponadto bracia bliźniacy byli reprezentowani w gwiazdozbiorze Gemini. Inne skojarzenia to symbol dokana (dwa pionowe drewniane słupy połączone dwiema poziomymi belkami), pary amfor, węże i tarcze z wypustkami.

Zapisz się na nasz cotygodniowy biuletyn e-mailowy!

Kultura & Świątynie

Kastor i Polluks byli ważni w całej Grecji, ale szczególnie na Peloponezie. Sparta, gdzie działania wojenne były podstawą kultury, twierdziła, że bliźniacy pochodzą z tego miasta, ale byli również popularni w Lokris i Atenach. W tym ostatnim mieście znani byli pod imieniem Anakes i otrzymali świątynię na zboczach akropolu, która służyła jako punkt zborny dla hoplitów.

Dorycka świątynia w Agrigento na Sycylii jest tradycyjnie łączona z Dioskuriami, ale nie ma na to bezpośrednich dowodów. Zbudowana między 480 a 460 rokiem p.n.e., miała pierwotnie 6 kolumn na każdej fasadzie i 13 wzdłuż dłuższych boków. Z całą pewnością Dioskurowie mieli poświęcone im sanktuarium na wyspie Delos.

Świątynia Dioscuri została poświęcona na Forum Romanum przez rzymskiego generała Aulusa Postumiusa po zwycięstwie nad Latynosami w bitwie nad jeziorem Regillus w 484 r. p.n.e. Podczas bitwy miało pojawić się dwóch młodzieńców na białych koniach, którzy poprowadzili Rzymian do zwycięstwa, a po bitwie widziano ich ponownie, jak polewali swoje konie przy źródle Juturna w Rzymie. Stąd późniejsza dedykacja dla słynnych kawaleryjskich bliźniaków i wybór lokalizacji świątyni obok fontanny na Forum. Każdego 15 lipca w świątyni odbywała się parada kawalerii – transvectio – 5 000 mężczyzn prowadzonych przez dwóch wcielających się w bohaterów, którzy upamiętniali zwycięstwo pod Regillus.

Po tym jak pożar zniszczył oryginał, w I wieku p.n.e. na miejscu świątyni wybudowano nową. Świątynia była masywną strukturą o wymiarach 32 x 50 m i osiągnęła wysokość prawie 19 m. Fasady miały 8 kolumn korynckich, podczas gdy boki miały po 11 kolumn. Świątynia służyła jako biuro wag i miar z dodatkową funkcją banku. Trzy z jej wysokich kolumn stoją do dziś. W tym samym czasie August uczynił kult Kastora i Polluksa oficjalnym kultem cesarskim, wiążąc swoich następców z bliźniakami i zapoczątkował nowe święto dla pary w dniu 27 stycznia.

Rzym posiadał również świątynię poświęconą Dioscuri w Circus Flaminius, istniały też świątynie w Asyżu, Cori, Neapolu i Tusculum. W świątyniach tych, podobnie jak w domach prywatnych, ustawiano stoły z jedzeniem (theoxenia) i częstowano nim gości i podróżnych, aby zyskać przychylność bliźniaków w zamian za ich opiekę.

Przedstawienie w sztuce

Dioskurowie pojawili się w rzeźbie reliefowej zdobiącej skarbiec Sycylijczyków w Delfach, który został zbudowany w VI wieku p.n.e. Rzeźba przedstawiała epizody z opowieści o Argonautach i Leucippusie. Bliźniacy pojawiali się na attyckiej ceramice z czarnymi figurami, zazwyczaj w scenach z Ledą, porwaniem córek Leucippusa, a także oferując stoły dla gości i podróżnych. Wiele monet rzymskich przedstawiało tę parę jako jeźdźców kawalerii. W rzeźbie figuralnej bliźniacy dumnie stoją dziś po obu stronach schodów prowadzących do Muzeów Kapitolińskich w Rzymie. Każda z postaci stoi przy swoim koniu i chociaż zostały one znacznie odrestaurowane w XVI wieku, zawierają fragmenty znalezione w miejscu świątyni Kastora i Polluksa na Forum.