Jednym ze sposobów na zrozumienie rozwoju odporności jest wyobrażenie sobie skali równowagi lub huśtawki. Ochronne doświadczenia i umiejętności radzenia sobie z problemami po jednej stronie stanowią przeciwwagę dla poważnych przeciwności losu po drugiej. Odporność jest widoczna, kiedy zdrowie i rozwój dziecka zmierza w kierunku pozytywnych rezultatów – nawet wtedy, kiedy na negatywne rezultaty nakłada się wiele czynników.
Jednym z najczęstszych czynników wpływających na rozwój odporności u dzieci jest co najmniej jedna stabilna i zaangażowana relacja ze wspierającym rodzicem, opiekunem lub inną dorosłą osobą. Relacje te zapewniają indywidualną reakcję, wsparcie i ochronę, które chronią dzieci przed zakłóceniami w rozwoju. Budują one również kluczowe zdolności – takie jak umiejętność planowania, monitorowania i regulowania zachowania – które umożliwiają dzieciom adaptacyjne reagowanie na przeciwności losu i pomyślny rozwój. To połączenie wspierających relacji, budowania umiejętności adaptacyjnych i pozytywnych doświadczeń jest podstawą odporności.
Dzieci, które dobrze sobie radzą w obliczu poważnych trudności, zazwyczaj mają biologiczną odporność na przeciwności losu i silne relacje z ważnymi dorosłymi w swojej rodzinie i społeczności. Odporność jest wynikiem połączenia czynników ochronnych. Ani cechy indywidualne, ani środowisko społeczne same w sobie nie są w stanie zapewnić pozytywnych wyników dzieciom, które doświadczają długotrwałych okresów toksycznego stresu. To interakcja między biologią a środowiskiem buduje zdolność dziecka do radzenia sobie z przeciwnościami i przezwyciężania zagrożeń dla zdrowego rozwoju.
Badania zidentyfikowały wspólny zestaw czynników, które predysponują dzieci do pozytywnych wyników w obliczu znaczących przeciwności. Osoby, które wykazują się odpornością w odpowiedzi na jedną formę przeciwności losu, niekoniecznie muszą to robić w odpowiedzi na inną. Jeśli jednak te pozytywne czynniki działają skutecznie, „ustawiają szalę” w korzystnym kierunku i optymalizują odporność w wielu kontekstach. Te równoważące czynniki obejmują
- ułatwianie wspierających relacji między dorosłymi a dziećmi;
- budowanie poczucia własnej skuteczności i postrzeganej kontroli;
- dostarczanie okazji do wzmacniania umiejętności adaptacyjnych i zdolności samoregulacji; oraz
- mobilizowanie źródeł wiary, nadziei i tradycji kulturowych.
Nauka radzenia sobie z dającymi się opanować zagrożeniami jest kluczowa dla rozwoju odporności. Nie każdy stres jest szkodliwy. W życiu każdego dziecka jest wiele okazji, by doświadczyć stresu, który da się kontrolować – z pomocą wspierających dorosłych ten „pozytywny stres” może sprzyjać rozwojowi. Z czasem stajemy się lepiej przygotowani do radzenia sobie z życiowymi przeszkodami i trudnościami, zarówno fizycznie, jak i psychicznie.
Możliwości, które leżą u podstaw odporności, można wzmocnić w każdym wieku. Mózg i inne systemy biologiczne mają największe możliwości adaptacyjne we wczesnym okresie życia. Chociaż ich rozwój stanowi podstawę dla szerokiego wachlarza odpornych zachowań, nigdy nie jest za późno na budowanie odporności. Odpowiednie do wieku, prozdrowotne działania mogą znacznie zwiększyć szanse na powrót do równowagi po stresujących doświadczeniach. Na przykład regularne ćwiczenia fizyczne, praktyki redukujące stres oraz programy aktywnie rozwijające funkcje wykonawcze i umiejętności samoregulacji mogą poprawić zdolność dzieci i dorosłych do radzenia sobie z przeciwnościami losu, przystosowywania się do nich, a nawet zapobiegania im. Dorośli, którzy wzmocnią te umiejętności u siebie, mogą lepiej modelować zdrowe zachowania u swoich dzieci, zwiększając w ten sposób odporność kolejnego pokolenia.