Idiom

I. Wat is een idioom?

Een idioom is een uitdrukking die een andere figuurlijke betekenis overbrengt dan de gebruikte woorden. Bijvoorbeeld, “kick the bucket” is een idioom voor “dood”. In die zin is idioom vrijwel synoniem met “stijlfiguur”, zij het met een iets engere definitie: een idioom maakt deel uit van de taal, terwijl een stijlfiguur gewoon door een individuele auteur kan zijn verzonnen. In sommige gevallen echter kan een auteur een stijlfiguur zo lang geleden hebben uitgevonden, dat het een idioom is geworden en niemand zich meer herinnert waar het vandaan komt – dit is het geval met veel regels van Shakespeare die ooit stijlfiguren waren, maar idiomen zijn geworden.

II. Voorbeelden van idiomen

Voorbeeld 1

In het Engels is een van de meest voorkomende idiomen “pulling someone’s leg,” oftewel iemand voor de gek houden voor de grap. Meestal verwijst dit naar iets onschuldigs – je maakt gewoon een grapje, je probeert de persoon niet echt te misleiden of te bedriegen. Het idioom vindt zijn oorsprong echter in de tamelijk gewelddadige gewoonte om mensen aan hun benen te trekken zodat ze op de stoep vallen, wat populair was bij Britse jongeren in de 19e eeuw.

Voorbeeld 2

Alle talen hebben idiomen voor de dood, en die variëren van somber (b.v. “overleden”) tot grof, humoristisch of luchthartig (b.v. “gekwakt”, “doorgezakt”, of “het loodje gelegd”). In het Deens zou men bijvoorbeeld kunnen zeggen dat de overledene tog traesko, of “zijn klompen uittrok”, terwijl in het Urdu het idioom haathi nikal gaya dum phans gaya is (“de olifant ontsnapte maar zijn staart bleef steken”).

III. Het belang van het idioom

Idiomen kunnen voor vele doeleinden worden gebruikt. Zoals alle metaforische uitdrukkingen geven ze pit en karakter aan het geschrevene, waardoor het minder plat overkomt. Bovendien kunnen ze fungeren als eufemismen, waardoor de auteur ongemakkelijke onderwerpen indirect kan bespreken. Alle talen hebben idiomen voor de dood, zoals we in hoofdstuk II hebben gezien. Er zijn ook idiomatische eufemismen voor verschillende ziekten die mensen niet direct willen bespreken. Zoals alle eufemismen zijn deze uitdrukkingen bedoeld om de discussie te vergemakkelijken door een zachtere (of soms humoristische) term te gebruiken ter vervanging van een hardere.

Ten slotte laten idiomen de culturele oorsprong van het geschrift zien: als je een Deense auteur bent, zou je bijvoorbeeld het Deense idioom tog traesko kunnen gebruiken, dat we in Paragraaf II hebben gezien. Voor een lezer die bekend is met de Deense cultuur, zou dit een goede aanwijzing zijn voor de culturele oorsprong van het werk. Voor andere lezers die minder vertrouwd zijn met de Deense cultuur zou je echter enige verduidelijking moeten aanbrengen.

Hetzelfde geldt voor slang, dat verwijst naar de verschillende “insider”-idioom van jonge mensen. Een slangterm is gewoon een idioom dat mensen gebruiken om te laten zien dat ze cool, hip, en in contact met de populaire cultuur (of met een bepaalde sub-cultuur, zoals punk of surf cultuur) zijn.

IV. Voorbeelden van Idioom in de Literatuur

Voorbeeld 1

“Achilleshiel” is een veelgebruikt idioom voor de ene zwakte in iets dat verder ijzersterk is. Dit idioom vindt zijn oorsprong in de Ilias van Homerus, waarin Achilles een van de helden is. Achilles heeft slechts één zwakke plek, zijn hiel, en dit maakt hem extreem sterk in de strijd. In de slag om Troje heeft hij echter de pech dat hij met een vergiftigde pijl wordt beschoten – precies in zijn hiel.

Voorbeeld 2

Veel, heel veel Engelse idiomen komen rechtstreeks van de pagina’s van Shakespeare. Maar ze worden als idioom gebruikt omdat bijna niemand weet waar ze vandaan komen – ze zijn gewoon een deel van de taal geworden! Voorbeelden zijn: “send him packing” (Henry IV), “lie low” (Much Ado About Nothing), en “one fell swoop” (Macbeth).

V. Voorbeelden van Idioom in Popcultuur

Voorbeeld 1

Breng het…

Oh, ik heb het al gebracht! Ik heb het gebracht, op tafel gezet en opengemaakt!

Deze regel uit South Park is een klassiek voorbeeld van wat we “uitbreiding” van het idioom hebben genoemd. “Bring it” is een veelgebruikt idioom in het Engels dat niet echt een letterlijke vertaling heeft, maar in principe een manier is om iemand te beschimpen en uit te dagen. In deze South Park-aflevering reageert Cartman op de uitdaging door dat idioom zo ver uit te breiden dat het absurd begint te klinken.

Voorbeeld 2

Het liedje Night Owl is oorspronkelijk geschreven door James Taylor, maar is door veel andere artiesten opgenomen, waaronder Little Big Town en Carly Simon. Natuurlijk, “nachtuil” is een idioom voor iemand die graag laat opblijft (het is niet letterlijk een uil). De meeste mensen realiseren zich echter niet dat het idioom “nachtuil” eigenlijk afkomstig is van Shakespeare – het is een regel uit zijn Richard II.

VI. Verwante termen

Metafoor

Alle idiomen (volgens onze huidige definitie) maken tot op zekere hoogte gebruik van metafoor. Dat wil zeggen, ze gebruiken woorden die niet letterlijk zijn om hun punt duidelijk te maken. “Vlinders in de buik” is een veelgebruikt Engels idioom voor nerveus of angstig voelen. Maar het verwijst natuurlijk niet naar letterlijke vlinders – het is gewoon een metafoor voor de ervaring van zenuwen.

Simile/Analogy

Een simile is als een metafoor, maar het maakt de vergelijking expliciet in plaats van impliciet. Dat wil zeggen, het maakt gebruik van vergelijkende termen, bijvoorbeeld “zoals” of “zoals”. Idiomen gebruiken metaforen, geen vergelijkingen of analogieën.

Voorbeeld 1

Metafoor: “Mijn liefde is een vreugdevuur”

Simile: “Mijn liefde is als een vreugdevuur”

Voorbeeld 2

Metafoor: “Het is het oosten, en Julia is de zon!”

Simile: “Het is het oosten, en Julia is zo stralend als de zon!”

Simile’s (ook wel analogieën genoemd) werken heel goed in formele essays, vooral om abstracte ideeën concreter te maken. Met een simile kan de auteur zijn of haar ideeën verduidelijken zonder de risico’s te nemen die het gebruik van een idioom met zich meebrengt.

Voorbeeld met simile: “De magnetosfeer werkt als een groot getint raam, dat de aarde beschermt tegen de schadelijke stralen van de zon, terwijl het toch wat licht en warmte doorlaat.”

Eufemisme

Eufemisme is een indirecte uitdrukking die verwijst naar iets onaangenaams of iets waar een sociaal taboe op rust. Eufemismen worden meestal gebruikt om onderwerpen als de dood, lichaamsfuncties en ziekte te bespreken. In de meeste gevallen is het eufemisme ook een idioom, en kan het een idiomatisch eufemisme worden genoemd. Een eufemisme kan echter ook een originele, door de auteur bedachte uitdrukking zijn, en dus geen idioom.