Geschreven door: Dr. Jacquie Jacob, Universiteit van Kentucky
Inzicht in het mannelijke voortplantingssysteem van vogels is nuttig voor iedereen die kippen of ander pluimvee fokt.
Een opmerkelijk aspect van het mannelijke voortplantingssysteem van vogels is dat het sperma levensvatbaar blijft bij lichaamstemperatuur. Bijgevolg bevindt het mannelijke voortplantingskanaal van vogels zich volledig binnen het lichaam, zoals blijkt uit figuur 1. Op die manier verschilt het voortplantingssysteem van mannelijke vogels van dat van mannelijke zoogdieren. Bij mannelijke zoogdieren bevindt het voortplantingsorgaan zich buiten het lichaam omdat het sperma van zoogdieren bij lichaamstemperatuur niet levensvatbaar blijft.
DELEN VAN HET REPRODUCTIESYSTEEM VAN DE MANNELIJKE KIP
Bij de mannelijke kip produceren, net als bij andere vogels, de testikels sperma, waarna het sperma via een zaadleider naar de cloaca wordt getransporteerd. Figuur 2 toont de belangrijkste onderdelen van het voortplantingskanaal van een mannelijke kip.
De mannelijke kip heeft twee geslachtsklieren (testikels), die zich op de rug van de kip bevinden, dicht bij de nieren. De testikels zijn ellipsvormig en lichtgeel.
Beide gonaden (testikels) zijn bij een mannetjeskip ontwikkeld, terwijl een vrouwtjeskip slechts één volgroeide gonade (eierstok) heeft. Een ander verschil tussen de geslachten betreft de spermaproductie versus de eiproductie. Een haan blijft tijdens zijn geslachtsrijpheid nieuw sperma produceren. Een vrouwtjeskuiken daarentegen komt uit het ei met het totale aantal eicellen dat het ooit zal hebben; dat wil zeggen dat er geen nieuwe eicellen meer worden geproduceerd nadat een vrouwtjeskuiken uit het ei is gekomen.
De zaadleider is het kanaal waardoor sperma vanuit de testikels wordt getransporteerd. De mannelijke kip heeft twee vasa deferentia (meervoud van zaadleiders). De zaadleiders zijn ook de belangrijkste opslagplaats voor sperma bij mannelijke kippen. Druk van buitenaf op dit gebied leidt tot ejaculatie, en het verzamelen van sperma op deze manier voor kunstmatige inseminatie van kippen wordt vaak aangeduid als het melken van de haan.
Elke zaadleider komt uit in een kleine bult, of papil, op de achterwand van de cloaca. De papillen (meervoud van papilla) dienen als paringsorganen. (Het rudimentaire copulatieorgaan in het midden en het voorste deel van de cloaca wordt ten onrechte zo genoemd omdat de kip het niet gebruikt voor copulatie, of paring. Het wordt door fokkers gebruikt om het geslacht van kuikens te bepalen.)
FERTILITEIT BIJ KIPPEN
Het hoofddoel van een kippenfokker is het produceren van broedeieren. Het enige broedei is een bevruchte, of vruchtbare, eicel. De vruchtbaarheid van een koppel is het percentage vruchtbare eieren. De vruchtbaarheid van de koppel is een kritisch gegeven bij de productie van broedeieren: hoe hoger het percentage, hoe beter. Een ei dat niet vruchtbaar is, bevat geen embryo; er zal dus geen kuiken uit het ei komen. Simpel gezegd, de broedbaarheid – het percentage eieren dat uitkomt – kan nooit groter zijn dan de vruchtbaarheid van het koppel.
De vruchtbaarheid van het koppel hangt af van de reproductieve status van de kippen (d.w.z. het niveau van ei- en spermaproductie) in combinatie met de belangstelling en het vermogen van de kippen om te paren. De vruchtbaarheid van zowel mannelijke als vrouwelijke kuikens heeft de neiging af te nemen naarmate de kuikens ouder worden. Aangenomen wordt dat de afname van de vruchtbaarheid van vrouwtjes te wijten is aan het feit dat sperma sneller vrijkomt uit de spermaopslagbuisjes in het voortplantingssysteem van het kuiken, waardoor het kuiken het sperma minder lang kan opslaan en dus vaker moet paren. Voor hanen wordt aangenomen dat, hoewel zij nog vele jaren sperma produceren, de kwaliteit van het sperma afneemt en de paringsactiviteit afneemt naarmate de haan ouder wordt. Ook is er een toename van vroegtijdige sterfte van embryo’s wanneer de bebroede eieren afkomstig zijn van kippen in de tweede helft van hun voortplantingscyclus. Deze vroege sterfte verschijnt vaak als helder en kan worden verward met onvruchtbare eieren tijdens het candelen of het uitbreken van niet uitgekomen eieren.
CASTRATIE VAN ROOSTERS
Hanen kunnen worden gecastreerd. Deze castratie, of verwijdering van de testikels, wordt caponisatie genoemd. Caponisatie moet worden gedaan wanneer een kuiken nog klein is. Als het kuiken nog niet volgroeid is, zijn de gonaden klein en gemakkelijk te verwijderen. Wanneer het mannetje geslachtsrijp is, zijn de gonaden groot en te dicht bij de nieren om ze veilig te kunnen verwijderen. Als de testikels worden verwijderd, ontwikkelt de haan bepaalde mannelijke kenmerken niet of verliest hij die als ze al ontwikkeld zijn.
Haanvlees levert een uniek soort pluimveevlees op (zie figuur 3). Het vlees van een haan heeft de neiging grof, draderig en taai te worden naarmate de haan ouder wordt. Deze afname van de vleeskwaliteit doet zich niet voor bij kapoenen. Gecaponiseerde hanen groeien langzamer dan intacte mannelijke kippen en stapelen meer lichaamsvet op. Zowel in het lichte vlees als in het donkere vlees van kapoenen wordt meer vet afgezet dan in het vlees van intacte mannelijke dieren, wat resulteert in malser en sappiger vlees. Hoe ouder de leeftijd waarop een kapoen wordt geslacht, hoe smaakvoller het vlees.
