Bill keek naar zijn vader, Walter, die voor de derde keer vertelde over de grote avonturen die hij beleefde in het leger nadat hij rond 1950 in dienst was gegaan. Walter werd een succesvol ingenieur die tot halverwege zijn 70ste productief werkte. Toen hij in toenemende mate last kreeg van vergeetachtigheid, zag hij de noodzaak in om zijn loopbaan af te bouwen. Hij verhuisde naar de vriendelijke en stimulerende omgeving van de geheugenafdeling van een plaatselijke zorginstelling. Hij had daar een goed leven. Zijn hechte familiebanden werden voortgezet. Hij genoot van gedetailleerde herinneringen aan het verleden, maar recente gebeurtenissen maakten niet langer een blijvende indruk op zijn geest. Bill vroeg me: “Wat is de diagnose van mijn vader? Is hij dement? Heeft hij de ziekte van Alzheimer? En wat is het verschil tussen dementie en de ziekte van Alzheimer?”
Alles veranderd in 2013
Deze vraag komt vaak naar voren in een klinisch gesprek, en tot voor kort zou het antwoord zijn geweest dat dementie wordt gediagnosticeerd wanneer iemand een ernstig geheugenprobleem heeft naast problemen met taal of een andere cognitieve functie, en dat de ziekte van Alzheimer de meest voorkomende vorm van dementie is. In 2013 veranderde echter alles.
Het nieuwe psychiatrische Diagnostic and Statistical Manual (DSM 5) hernoemde “dementie” als “ernstige neurocognitieve stoornis” en voegde een nieuwe, minder ernstige categorie van cognitieve problemen toe, die milde neurocognitieve stoornis wordt genoemd.
Een ernstige neurocognitieve stoornis wordt gediagnosticeerd wanneer de verstoring van een enkel cognitief vermogen ernstig genoeg is om de onafhankelijkheid te belemmeren en de verstoring niet wordt veroorzaakt door drugsgebruik, delirium, of verschillende andere medische of psychiatrische aandoeningen. De cognitieve vermogens die voor deze diagnose worden getest zijn:
- complexe aandacht
- taal (uitdrukking en begrip)
- uitvoerend functioneren (vaardigheden die mensen bijvoorbeeld in staat stellen te plannen, te organiseren, dingen te onthouden, prioriteiten te stellen of aandacht te besteden aan taken)
- perceptueel-motorisch functioneren (de visuele perceptie van ruimtelijke relaties tussen objecten)
- leren en geheugen, en
- sociale cognitie.
Waar past de ziekte van Alzheimer in?
De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende vorm van grote neurocognitieve stoornissen, maar het is slechts een van de vele mogelijke oorzaken. Vasculaire cognitieve stoornissen, dementie met Lewy-lichaampjes, frontotemporale dementie, de ziekte van Parkinson, de ziekte van Huntington, HIV, traumatisch hersenletsel, en andere aandoeningen kunnen allemaal ernstige cognitieve veranderingen veroorzaken.
Mild neurocognitieve stoornis
Mild neurocognitieve stoornis (voorheen mild cognitive impairment of MCI genoemd), daarentegen, wordt gediagnosticeerd wanneer er sprake is van een minder ernstig cognitief probleem, dat zich manifesteert als moeite met een van de zes genoemde mentale functies (hierboven genoemd) die significant genoeg is om compenserende activiteiten te vereisen, zoals alles opschrijven om te kunnen onthouden. Een milde neurocognitieve stoornis is, per definitie, niet erg genoeg om iemand van zijn elementaire onafhankelijkheid te beroven. De DSM 5 zegt dat één mogelijke oorzaak van een milde neurocognitieve stoornis de ziekte van Alzheimer is, maar het is slechts één van de vele medische of psychiatrische aandoeningen die deze klinische aandoening kunnen veroorzaken. Met andere woorden, er kan sprake zijn van de ziekte van Alzheimer zonder een ernstige neurocognitieve stoornis of dementie, en er kan sprake zijn van dementie zonder de ziekte van Alzheimer.
Alzheimer begint jaren voordat de symptomen zichtbaar zijn
De nieuwe definities van de DSM 5 volgden op een reeks zeer invloedrijke artikelen die in 2011 door onderzoekers van de ziekte van Alzheimer werden gepubliceerd. Deze deskundigen moedigden ons aan om de ziekte van Alzheimer te erkennen als een ziektepathologie in plaats van als een klinisch syndroom. Met andere woorden, om te begrijpen dat de effecten van de ziekte van Alzheimer op de hersenen al vele jaren beginnen voordat geheugenverlies of gedragsveranderingen zichtbaar worden. In de verklaring van deskundigen van 2011 worden drie stadia van de ziekte van Alzheimer onderscheiden. De fase van dementie (ernstige neurocognitieve stoornis) is slechts het laatste stadium. Eerdere symptomen zijn herkenbaar in een symptomatische, pre-dementiefase (milde neurocognitieve stoornis). Met amyloïd PET-scans of diverse andere biomarkermetingen kunnen artsen ook de aanwezigheid van pathologie van de ziekte van Alzheimer vaststellen in de hersenen van mensen zonder duidelijke klinische symptomen. Dit is de asymptomatische, of pre-symptomatische fase van de ziekte van Alzheimer.
De illustratie hieronder laat zien dat de ziekte van Alzheimer zich kan manifesteren met klinische symptomen die variëren van geen tot ernstige. Alzheimer is echter niet de enige oorzaak van ernstige neurocognitieve of milde neurocognitieve stoornissen.
Een diagnose en een belangrijke vraag
Toen Walter verder werd onderzocht in onze kliniek, besloten we dat zijn geheugenproblemen inderdaad het gevolg waren van de ziekte van Alzheimer. Hij had een ernstige neurocognitieve stoornis en we konden geen andere medische of psychiatrische aandoening aanwijzen die verantwoordelijk zou kunnen zijn voor zijn toestand. Een amyloïd PET scan van Walter’s hersenen zou waarschijnlijk ophoping van beta amyloïd hebben laten zien, het ziekte-geassocieerde eiwit dat gevonden wordt in de hersenen van mensen met Alzheimer. Bill vroeg, “En ik dan? Krijg ik de ziekte van Alzheimer?”
Wat we nu weten van biomarkeronderzoek stelt ons in staat Bills vraag te beantwoorden op een manier die voor vorige generaties niet mogelijk zou zijn geweest. We kunnen Bill vertellen dat hij zeker geen dementie heeft, en dat als hij de ziekte van Alzheimer heeft, deze zich in het pre-symptomatische stadium bevindt. Het optreden van de ziekte bij zijn vader geeft Bill een klein verhoogd risico, dus we zullen hem in de toekomst in de gaten houden. Voor het heden zullen we hem aanmoedigen om een gezonde levensstijl voor de hersenen aan te nemen, die beheersing van chronische medische ziekten, stressvermindering, gezonde eetgewoonten, voldoende slaap, voldoende lichaamsbeweging, betrokkenheid bij anderen, en cognitieve stimulatie omvat. Of course, this brain healthy lifestyle is a good prescription for all of us!
Resources:
- Alzheimer’s Disease Toolkit (Helpful Information to Understand and Manage Alzheimer’s Disease)
- Expert Information on Alzheimer’s Disease (Articles)
- What is Dementia? (Article)
- What Causes Dementia? (Article)
- Is It Alzheimer’s Disease or Dementia with Lewy Bodies? (Article)
- Medical Conditions that Can Mimic Dementia (Article)
- Normal Pressure Hydrocephalus (NPH) (Article)
- Frontotemporal Dementias (Article)
- Infections that Can Cause Dementia (Article)
- What is Vascular Dementia (Article)
- Vascular Dementia: Reducing Risks with a Brain-Healthy Lifestyle (Article)
- “Is It Something I’m Taking?” Medications That Can Mimic Dementia (Article)
- Alzheimer’s and Parkinson’s Disease: Similarities and Differences (Article)