Lang geleden, toen het grootste deel van mijn Japanse vocabulaire afkomstig was van reverse engineering van de Engelse ondertitels op anime-banden, klopte ik mezelf op de schouder omdat ik had uitgevonden dat “watashi” “ik” betekent.” Dus stel je mijn schok en teleurstelling voor toen ik een andere scène tegenkwam met een personage dat zo overmand was door emoties dat hij alleen nog maar stotterde, met de ondertiteling die zei: “I…I…I…,” ook al heeft hij nooit watashi gezegd.
Negen de tien keer kun je geld verdienen door te wedden tegen mijn deductieve redeneerkunsten, maar dit was een van die zeldzame gelegenheden waar mijn conclusie juist was geweest, want watashi vertaalt zich inderdaad als “ik.” Het is gewoon dat “ik” niet altijd gelijk is aan “watashi,” omdat het Japans meer dan een dozijn voornaamwoorden heeft die je kunt gebruiken om over jezelf te praten.
Laten we eens kijken naar een aantal van de vele voornaamwoorden die Japanners door de geschiedenis heen hebben gehad, samen met de jaren waarin ze deel uitmaakten of werden van de alledaagse volkstaal.
1. watashi (17e eeuw-heden)
Volgens taalkundigen is de opkomst van het woord watashi een tamelijk recente trend. Het woord kwam pas in zwang in de Edo-periode, die in 1603 begon. Tegenwoordig is watashi inderdaad Japans meest veelzijdige term voor de eigen ik. Hoewel het een beetje stoffig klinkt voor gesprekken tussen mannen die goede vrienden zijn, is het een woord dat zowel door mannen als vrouwen, jong en oud, veelvuldig wordt gebruikt. De zeer recente afstammeling ervan, atashi, is echter strikt voor jonge vrouwen.
2. watakushi (14e eeuw-heden)
Zelfs de meer formele voorganger van watashi, watakushi, gaat slechts terug tot de langdurige burgeroorlog van Japan in de Muromachi Periode. Ondanks de vele jaren van gebruik, heeft watakushidoes niet echt een ouderwetse klank. In plaats daarvan hoor je het gebruikt worden in zeer beleefde conversaties. Het wordt vaker gebruikt door vrouwen met een elegante opvoeding, maar mannen zeggen ook watakushi als ze een formele toespraak houden voor een grote groep, of als ze iemand aanspreken die een aantal sporten boven hen staat op de zakelijke ladder.
3. boku (19e eeuw-heden)
Het informele boku is een van de meest recente woorden voor “ik” die zijn intrede heeft gedaan in het dagelijks spraakgebruik. Toch is het gebruik ervan enigszins beperkt, omdat de centrale Kansai-regio van Japan boku altijd een lauwe reactie heeft gegeven.
In de afgelopen jaren hebben een handvol actrices en zangeressen naar zichzelf verwezen als boku, meestal om hun nuchtere of ruige kant te laten zien. Het wordt echter vooral gebruikt door mannen, en meer bepaald jonge jongens. Dat komt omdat de meeste mannen na een bepaalde leeftijd overschakelen op het volgende woord op onze lijst.
4. ore (12e eeuw-heden)
Ore, de meest mannelijke manier om “ik” te zeggen op onze lijst tot nu toe, heeft eigenlijk een verrassend lange geschiedenis. In tegenstelling tot boku is dit woord alleen voor mannen, en de ietwat ruwe toon betekent dat het gereserveerd is voor informele situaties waar je met vrienden praat of andere sociale situaties waar je je geen zorgen hoeft te maken dat iemand zijn veren kriebelt.
5. washi (14e eeuw-heden)
Terwijl washi nog steeds nauwelijks bestaat, zijn zijn dagen duidelijk geteld. Het woord wordt goed begrepen, maar tegenwoordig is washi zeggen zo ongeveer de zekerste manier om jezelf als bejaarde te markeren. Taalkundig gezien wordt de vijver van washi-zeggers niet noemenswaardig aangevuld, dus het is waarschijnlijk dat het voornaamwoord binnen een paar generaties verdwenen zal zijn
6. oira (17e eeuw-heden)
Hoewel het nog niet zo lang bestaat, lijkt oira ook op zijn retour te zijn. Het heeft een duidelijk achtergebleven, bijna hillbilly-achtige klank, waardoor het precies het soort spraakpatroon is dat wordt uitgeroeid naarmate de massamedia massaler worden. Net als washi is de rol van oira in de taal waarschijnlijk ten einde.
7. atakushi (19e eeuw-1950-er jaren)
De vrouwelijke atakush kwam in zwang na de Meiji-restauratie, die een einde maakte aan het eeuwenlange internationale isolement van het land, en is slechts blijven bestaan tot ongeveer het einde van de Tweede Wereldoorlog.
8. temae (14e eeuw-1950-er jaren)
Niet te verwarren met teme (een vulgaire manier om “jij” te zeggen), raakte temae ook uit de gratie in de naoorlogse periode, hoewel het een langere periode heeft gekend dan atakushi.
9. sessha (14e eeuw-19e eeuw)
Als je genoeg drama’s uit die tijd bekijkt, kom je uiteindelijk de verouderde maar nobel klinkende sessha tegen. Hoe ouderwets is het? Sommige Japans-Engelse woordenboeken definiëren het als “ik (voornamelijk gebruikt door samoerai).”
10. warawa (12e eeuw-19e eeuw)
Nu komen we op het punt dat zelfs Japanners die Japans als moedertaal hebben misschien niet meer snappen wat de spreker bedoelt. Als iemand echt warawa tegen je zegt, is er een kans dat hij eigenlijk een tijdreiziger is.
11. soregashi (12e eeuw-19e eeuw)
Soregashi is weer een andere lakmoesproef die je kunt gebruiken om indringende spionnen uit het verleden te betrappen die onze moderne technologie en heerlijke verwerkte snacks komen stelen.
12. maro (8e eeuw-16e eeuw)
Het is zo lang geleden dat iemand het woord maro gebruikte om over zichzelf te praten, dat het voor de meeste moderne luisteraars meer klinkt als een schattige naam voor een huisdier dan als een voornaamwoord voor de eerste persoon.
Als bewijs, ontmoet Maro de Shiba Inu
13. wa (8e eeuw-14e eeuw)
Heden ten dage wordt wa gebruikt in samengestelde zelfstandige naamwoorden om “Japans” te betekenen, zoals in washoku/Japans eten of washitsu/Japans ingerichte kamer. Lang geleden betekende het echter ook “ik.”
14. a (8e eeuw-12e eeuw)
En als laatste komen we bij a, een woord dat kort en krachtig is, maar dat toevallig ook precies klinkt als een stotter of een uiting van verbazing in het Japans, zodat we kunnen zien waarom het bijna duizend jaar geleden is dat deze manier van spreken de voorkeur had.
Met zoveel manieren om “ik” te zeggen, is het gemakkelijk te begrijpen waarom leerders van het Japans vaak al vroeg in de leer raken over voornaamwoorden. Gelukkig maakt het Japans geen onderscheid tussen de woorden “ik” en “mij”, zodat je van elk van deze “aan mij” kunt maken door er gewoon ni aan toe te voegen (watashi wordt bijvoorbeeld watashi ni).