Een gigantische schat aan oude doodskisten en mummies is ontdekt op de enorme Egyptische begraafplaats Saqqara. Na dagenlang te hebben gezinspeeld op een grote aankondiging, heeft het Egyptische ministerie van Oudheden vanmorgen de details bekendgemaakt: meer dan 100 intacte houten doodskisten met fel beschilderde taferelen en hiërogliefen, en goed geconserveerde mummies binnenin.
De aankondiging komt na een reeks recente ontdekkingen in Saqqara, waaronder 59 intacte doodskisten die in september en oktober zijn onthuld. De onlangs aangekondigde doodskisten werden in de buurt gevonden, op de bodem van drie 12-meter schachten die werden blootgelegd toen archeologen onder leiding van Mostafa Waziry, hoofd van de Egyptische Hoge Raad van Oudheden, puin van de site aan het verwijderen waren. Andere vondsten zijn o.a. grafmaskers en meer dan 40 beelden van de grafgod Ptah-Sokar, die al minstens 2000 jaar onaangeroerd zijn.
Tijdens een persconferentie in Saqqara, met tientallen doodskisten achter hem op het podium, prees de Egyptische minister van Oudheden, Khaled el-Enany, de Egyptische archeologen die de vondsten, die meestal dateren uit de zesde tot de eerste eeuw voor Christus, hebben opgegraven. “Ze hebben dag en nacht gewerkt en ik ben erg trots op het resultaat,” zei hij. Hun verhaal zal worden verteld in een docuserie van Smithsonian Channel, Tomb Hunters, die in 2021 zal worden uitgezonden.
Terwijl de coronavirus pandemie de toerisme-industrie, waarvan Egypte afhankelijk is, verwoest, zijn de recente vondsten in een serie van steeds dramatischer gebeurtenissen in de publiciteit gekomen. Tijdens een eerdere persconferentie in oktober openden Egyptische ambtenaren live op het podium een doodskist. Deze keer gingen ze een stap verder en openden ze niet alleen een kist, maar maakten ze ook röntgenfoto’s van de mummie binnenin. Daaruit bleek dat het om een volwassen man ging, misschien in de veertig, bij wie de hersenen door de neus waren verwijderd als onderdeel van het balsemproces.
Egyptologen hebben de aankondiging verwelkomd. Het vinden van een onbedwelmde necropolis uit deze periode is “uiterst belangrijk”, zegt Salima Ikram, een archeologe aan de Amerikaanse Universiteit in Caïro, die in Saqqara werkt. Ze merken op dat de laatste vondst weliswaar groter is, maar niet significant verschilt van de eerder aangekondigde vondsten. “Dit is zeer indrukwekkend, maar het is veel meer van wat we al hebben,” zegt Campbell Price, conservator van Egypte en Soedan in het Manchester Museum in het Verenigd Koninkrijk. Desalniettemin zijn onderzoekers enthousiast over de mogelijkheden om meer te weten te komen over dit oude heilige landschap en de mensen die er begraven lagen.
Saqqara, ongeveer 20 mijl ten zuiden van Cairo, is een van de rijkste archeologische vindplaatsen van Egypte. De 4.700 jaar oude trappenpiramide, de oudste nog bestaande piramide van Egypte, is ongeveer 200 jaar ouder dan de bekendere piramiden van Gizeh en werd meer dan 3.000 jaar lang als begraafplaats gebruikt. Net als de 59 eerdere doodskisten dateren de meeste vondsten uit een vrij laat deel van de Egyptische geschiedenis, uit de Late Periode (664-332 v. Chr.) en de Ptolemeïsche periode toen de Grieken als farao’s regeerden (305-30 v. Chr.)
Tijdens deze periode was Saqqara veel meer dan een begraafplaats, zegt Price. Het was een bedevaartsoord, zegt hij, zoals het oude Mekka of Lourdes, dat niet alleen mensen uit Egypte aantrok, maar uit het hele oostelijke Middellandse-Zeegebied. Gebouwen zoals de trappenpiramide waren in die tijd al duizenden jaren oud; mensen geloofden dat het begraafplaatsen van goden waren, en wilden in de buurt begraven worden. “Saqqara zou de plaats zijn geweest om dood in gezien te worden,” zegt Price. “Het had deze numineuze, goddelijke energie die je zou helpen om in het hiernamaals te komen.”
Geofysisch onderzoek heeft de overblijfselen aan het licht gebracht van talloze tempels die onder het zand begraven liggen. Archeologen hebben ook miljoenen dierenmummies ontdekt, waaronder honden, katten en vogels, die vermoedelijk als offergaven zijn achtergelaten. Recente vondsten van gemummificeerde cobra’s, krokodillen en tientallen katten, waaronder twee leeuwenwelpjes, werden in november 2019 gemeld en komen aan bod in een Netflix-documentaire, “Secrets of the Saqqara Tomb,” die deze maand is uitgebracht. Ondertussen suggereert de ontdekking van een ondergrondse balsemerswerkplaats, aangekondigd in april, een bloeiende handel in het omgaan met de doden, met doodskisten en maskers voor een scala aan budgetten.
Maar de begrafenisondernemers groeven niet vanaf nul, zegt Aidan Dodson, een egyptoloog aan de universiteit van Bristol in het Verenigd Koninkrijk. Ze hergebruikten oudere, geroofde graven, zegt hij, en “zochten in Saqqara naar locaties” die geschikt waren voor het plaatsen van nieuwe doodskisten, zelfs onder de trappiramide zelf. Dat maakt de site tot een dichte mix van vondsten die duizenden jaren uiteen liggen. “Het is moeilijk om te graven zonder iets te vinden,” zegt Ikram. De laatste doodskisten komen uit een gebied ten noorden van de trappiramide, naast het bubasteon, een tempelcomplex gewijd aan de kattengodin Bastet, waar oudere graven werden hergebruikt om honderden gemummificeerde katten te herbergen.
Ondanks de persconferenties en documentaires is geen van de recente vondsten formeel gepubliceerd, zodat Egyptologen alleen informatie kunnen afleiden uit het handjevol beelden dat aan de pers is vrijgegeven. “We hopen dat het Ministerie van Oudheden de archeologische gegevens beschikbaar zal stellen,” zegt Price. Zorgvuldige bestudering van de geschiedenis en de context van de gevonden begravingen kan onderzoekers helpen te begrijpen hoe het bubasteon werd gebruikt als een heilige plaats voor zowel mensen als dieren, zegt Ikram. Ondertussen hoopt Price inzicht te krijgen in hoe het ontwerp van doodskisten in de loop der tijd is geëvolueerd, iets wat goed bekend is van vindplaatsen in het zuiden van Egypte, maar minder in het noorden. En ontcijfering van de hiërogliefen op de doodskisten zou informatie kunnen opleveren over de mensen in de kisten, zoals hun naam, hun rol in de samenleving, van priester tot schatbewaarder, of hun woonplaats.
Het grote aantal vondsten dat nu beschikbaar is, opent ook nieuwe mogelijkheden, zoals het samenstellen van stambomen van de mensen die op de vindplaats zijn begraven. “We kunnen een beeld krijgen van hen als gemeenschap,” zegt Price. De resultaten zouden zelfs nieuw licht kunnen werpen op ongeïdentificeerde artefacten die eeuwen geleden zijn opgegraven. “Nu kunnen we visuele overeenkomsten zien tussen deze nieuwe vondsten en onbewezen voorwerpen in Europese musea,” zegt hij. Het vinden van overeenkomsten met verweesde doodskisten in Europa zou onderzoekers in staat kunnen stellen om lang gescheiden familieleden met elkaar in verband te brengen.
El-Enany vertelde de persconferentie dat de mummies nu zullen worden verdeeld over verschillende Egyptische instellingen, waaronder het Museum van Egyptische Oudheden en het Nationaal Museum van de Egyptische Beschaving, beide in Caïro, en het Groot Egyptisch Museum in Gizeh (dat volgend jaar open moet gaan). Maar het is mogelijk dat zij binnenkort ruimte moeten vinden voor meer, want hij voegde eraan toe dat “de missie nog niet is afgelopen”. In de afgelopen dagen, zei hij, is er zojuist nog een andere schat aan mummies gevonden in Saqqara, die in de komende paar maanden bekend zal worden gemaakt.